Mẹo Hướng dẫn Quan cửu phẩm là gì Chi Tiết
Pro đang tìm kiếm từ khóa Quan cửu phẩm là gì 2022-02-27 11:32:05 san sẻ Bí quyết Hướng dẫn trong nội dung bài viết một cách Mới Nhất.
06(49)/2008
Mục lục
Chính sách đãi ngộ so với quan lại trong thời kỳ phong kiến ở việt namTRẦN THỊ TUYẾT
Ngày đăng:
TÓM TẮT
ABSTRACT:
https://tapchikhplvn.hcmulaw.edu.vn/module/xemchitietbaibao?oid=9a67f1ca-40da-4c2e-a063-b2933983eeae Đăng ký để tải miễn phí Đăng ký
×
Một trong những bài học kinh nghiệm tay nghề thâm thúy của lịch sử dân tộc bản địa mấy ngàn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc bản địa ta là kế sách dụng người, nhất là những người dân hiền tài trong cỗ máy Nhà nước. Chính sách tuyển chọn, đào tạo và giảng dạy, sử dụng, và đãi ngộ, so với quan lại luôn luôn được mọi vương triều phong kiến Việt Nam chú trọng. Điều đó trước hết xuất phát từ thực ra Nhà nước phong kiến, đồng thời cũng là một yêu cầu bắt buộc để đảm bảo hoàn thành xong hiệu suất cao của cỗ máy công quyền. Tìm hiểu về quyết sách đãi ngộ so với quan lại trong Nhà nước phong kiến Việt Nam, chúng tôi mong góp được một phần nhỏ những kinh nghiệm tay nghề hay của lịch sử dân tộc bản địa vào sự nghiệp cải cách nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng đội ngũ công chức lúc bấy giờ ở việt nam. Chính sách đãi ngộ so với quan lại là một yếu tố lớn của mỗi vương triều, phản ánh nhận thức về vai trò, vị trí của quan lại, quan điểm, phương pháp và hiệu suất cao sử dụng con ngườitrong cỗ máy hành pháp, đồng thời phản ánh tình trạng kinh tế tài chính và xã hội đươngthời. Trong mỗi vươngtriều phong kiến, đôi lúc mỗi thời kỳ cụ thểcủa từng vươngtriều, đối tượng người tiêu dùng và mức độ của quyết sách đãi ngộ quan lại không trọn vẹn giống nhau, nhưng cơ bản không thật nhiều khác lạ. Chính sách đãi ngộ quan lại của Nhà nước phong kiến Việt Nam đã thừa kế những thành tựu của hon 9 thế kỷ, trải qua những triều đại và dòng họ Ngô – Đinh – Tiền Lê – Lý – Trần – Hồ – Hậu Lê – Mạc – Tây Sơn và Nguyễn. Trên cơ sở kĩ năng, sở trường, hiệu suất cao và mức độ hoàn thành xong chức phận của quan lại, nhà nước định hình và nhận định những công lao, góp phần để phong tước phẩm, đặt chức vị, trọng đãi hay trừngphạt, nhằm mục tiêu xây dựngmột cỗ máy cơ quan ban ngành mạnh, có nhiệm vụ tinh thông và trung thành với chủ. Chính sách đãi ngộ của Nhà nước phong kiến Việt Nam đốivới quan lại cơ bản thể hiện trên hai phương diện: tinh thần và vật chất; trong hai thời đoạn đờingười : đương chức và nghỉ hưu, cả khi đang sống và đã chết. I. Chính sách đãi ngộ quan lại về phương diện tinh thần Trên thực tiễn không tồn tại sự phân biệt rạch ròi về quyết sách đãi ngộ giữa 2 phương diện vật chất và tinh thần, bởi hai phương diện này tuy hai mà một và tuy một mà hai. Trong quyết sách phong kiến, không thể phủ nhận một nguyên tắc dường như đang trở thành tập quán chính trị ở mọi vương triều về quyết sách đãi ngộ quan lại: phong tước, ban phẩm, đặt chức gắn chặt với nhau và trở thành độc quyền, đặc lợi của quan lại, quý tộc; đồng thời phânhàm càng cao, tước càng trọng, chức càng lớn và đương nhiên bổng lộc càng nhiều, vì vậy, quyết sách đãi ngộ về phương diện tinh thần mục tiêu đó là đê khen ngợi, ghi nhận công trạng, tôn vinh trước xã hội; nhưng suy cho cùng vẫn chỉ nhằm mục tiêu mục tiêu bảo vệ quyền lợi vật chất và trật tự đẳng cấp và sang trọng cho tầng lớp quý tộc phong kiến. Chế độ đãi ngộ về phươngdiện tinh thần của những vươngtriều phong kiến Việt Nam có mấy loại chính tại đây: 1. Phong tước Phong tức là một ghi nhận, tôn vinh và ban thưởng công trạng của Nhà nước (đứng đầu là nhà vua) cho hoàng thân và quan lại, với ý nghĩa có phúc cùng hưởng, có họa cùng chịu, hoặc một người làm quan cả họ được nhờ. Điều này được phản ánh rõ trong câu nói của vua Trần Thánh Tông với những tôn thất vào năm 1268: Thiên hạ là thiên hạ của tổ tông, người nối nghiệp của tổ tông phải cùng hưởng phú quý với bạn hữu trong họ…[1] . Thông thường, buổi đầu vương triều khởinghiệp hoặc mọi khi công thần có đức lớn, công to hoặc mọi khi thay đổiquy định đều tiến hành phong tước. Sau khi được thăng tước, viên quan nào hoàn thành xong tốt chức phận sẽ tiến hành thăng thưởng tiếp vào những dịp nhất định trên cơ sở sau khoản thời hạn tính công. Phong tước là việc nhà nước phong kiến coi rất trọng nên việc trao phong không thểthuận tiện và đơn thuần và giản dị, nhất là với những tước cao trọng. Trong cách tổ chức triển khai cỗ máy nhà nước phong kiến Việt Nam, tước gồm có những thứ bậc sau: vương, công, hầu, bá, tử, nam. Mỗi tước lại chia thành nhiều bậc cao thấp để phân biệt mức độ công lao và trọng dụng, ví dụ, tước vương là bậc cao trọng nhất trong hàng những tước, thường đểphong tặng cho thân tộc của vua và một số trong những quan văn, võ có công lao đặc biệt quan trọng lớn (công thần), hoặc những cựu thần. Đương nhiên, kèm theo tước trọng là đất đai, bổng lộc rất hậu. Thời Lý, Thái Tổ phong vương cho anh trai là Vũ Uy vương, cho chú là Vũ Đạo vương, danh tướng Lý Thường Kiệt được tặng tước Việt Quốc công, Tổ Hiến Thành được phong tước vương v.v.[2] Từ thời Trần, đặc biệt quan trọng ở thời Lê Sơ trở đi thường dùng tước hầu để phong cho những công thần. Tước hầu có 9 bậc từ cao xuống thấp gồm: huyện thượng hầu, á thượng hầu, hương thượng hầu, đình thượng hầu, huyện hầu, á hầu, quan nội hầu, phục hầu và trước phục hầu. Dưới thời Lê Sơ thịnh trị (1428- 1527), đặc biệt quan trọng dưới thời Hoàng đế Lê Thánh Tông, những quy định đãi ngộvề tinh thần và vật chất so với quan lại đã đi vào nền nếp, phong phú hơn trước đó và được những vương triều sau thừa kế, tăng trưởng. Sau khi tiến hành cải cách cỗ máy hành chính, năm 1471, Thánh Tông cho định lại quan chế, thể hiện rõ quan điểm của nhà nước so với độc quyền đặc lợi và trật tự đẳng cấp và sang trọng phong kiến ở việt nam lúc bấy giờ; trước hết, lấy họ nhà vua đứng đầu[3]. Chẳng hạn: tước vương chỉ vốn để làm phong tặng cho hoàng tộc, gồm 2 bậc: thân vương và tự thân vương. Cao nhất là thân vương dành phong cho hoàng tử và lấy tên phủ được ban tặng làm tên hiệu của thái tử (Kiến Xương phủ gọi là Kiến Xương vương); tự thân vương phong cho thế tử của thân vương, lấy tên huyện được ban tặng làm tên hiệu (Hải Lăng huyện, gọi là Hải Lăng vương) v.v… Phan Huy Chú nhận xét: Sự phân biệt về tước cấp từ thời Hồng Đức đã quy định từng hạng rõ ràng…, những đòi noi theo không thay đôi. Đó là thểlệ phong tước bái quan, trong hơn 300 năm nhà Lê vẫn theo như vậy. Tước cấp ở đờiLê rất là quan trọng. Từ đòi Hồng Đức đặt quy định về sau những đòi noitheo, trước đó chưa từng cho lạm lúc nào. Ngườicó tước ở triều đình phải là ngườilàm quan lâu từng trải việc mới được cất nhắc, cho nên vì thế mệnh vua phong thì lấy làm vẻ vang, ơn vua ban cho thì lấy làm phấn khởi, do này mà những quan ty đều nức lòng. Hay nhưthế vậy4. 2. Phong ấm Lệ phong ấm cũng phản ánh rõ độc quyền đặc lợi của dòng dõi tôn thất, quý tộc phong kiến. Thực chất đó cũng là một dạng phong tuớc. Chẳng hạn, dòng dõi nhà vua được phong tới5 đời. Hoàng Thái hậu được truy phong 3 đời(cha mẹ, ông bà, cố ông, cố bà). Hoàng hậu được truy phong 2 đời(cha mẹ, ông bà). Ba bậc phi được phong 2 đời. Chín bậccung tần được truy phong 1 đời. sáu bực nữ quan được truy phong 1 đời. Ngoài ra, lệ truy phong (tức phong cho bậc trên, những ngườiđã khuất của quan lại) và lệ tập ấm cho con cháu (hay còn gọi là nhiêu ấm) cũng rất được vận dụng cho những công thần văn võ từ2 đến 3 đòi tuỳ theo cấp bậccao thấp tính từbậctốt nhất là quận công và đến bậc thấp nhất là trướcbá. Các tướctủ, tuớc nam thườngít dùng đểphong cho triều thần mà để phong cho những ngườiđược tập ấm. Con trưởngcủa tướchầu, tướcbá thì được phong tướctủ, con thứ được phong tướcnam5. Lẽ đươngnhiên, trong xã hội phong kiến, nguyên tắc con vua thì lại làm vua luôn rất được định hình và nhận định trọng. Nhưngở nhiều vươngtriều phong kiến Việt Nam, nhất làdướithời Lê Thánh Tông, không nhất thiết cha được phong tướctrọng thì con trai cũng rất được ăn theo. Mức độ cao thấp những tướchưởngtheo lệ tập ấm của con cháu quan lại còn tuỳ thuộc vào kĩ năng, phẩmhạnh, trình độ học vấn của ngườiđược phong ấm. Điều này khác với xã hội phong kiến phươngTây và đã cho toàn bộ chúng ta biết rõ những vuomg triều phong kiến Việt Nam luôn rất coi trọng tài năng, đức độ, mức độ góp sức của từng thành viên rõ ràng so với xã tắc, dân tộc bản địa. 3. Ban phẩm hàm Ban phẩm hàm là hình thức ban tặng, quy định cấp bậc, chức vụ của quan lại trên cơ sở định hình và nhận định kĩ năng và thừanhận quyền hạn của quan lại. Trong số đó, phẩmthểhiện cấp bậc cao thấp trong hàng ngũ quan lại và kèm theo có thực quyền hành sự. Hàm (hay quan hàm) là chức vụ của mỗi viên quan đảm nhiệm do nhà vua giao cho phù thích phù hợp với kĩ năng, sở trường, phẩm hạnh của tớ. Thông thườngtrên cơ sở trướcphẩm, tưcách, nhà vua định đặt, giao chức, giao việc để thực thi phận sự cho những quan. Tuy nhiên, có những trườnghợp nhà vua địa thế căn cứ vào yêu cầu thực tếđể giao việc làm và trên cơ sở chất lượng, mức độ hoàn thành xong việc làm được giao mà phong phẩm trước, quan hàm cho quan lại. Đồng thời, trên thực té, vì những nguyên do rất khác nhau, ở mỗi vươngtriều cụ thể, quá nhiều trườnghợp hàm chỉ là danh nghĩa (danh hàm) của quan lại nhưsự ghi nhận công lao, đức hạnh; hàm còn mang ý nghĩa gia ân kèm theo phẩm, là yếu tố vinh dự nhưngdườngnhưkhông tồn tại thực quyền (hu hàm). Nhìn chung, phẩm hàm thườngquan hệ mật thiết với nhau, là Đk thiết yếu của mỗi quan lại để thao tác và hưởnglộc. Các quan rất khác nhau về phẩmtrật (cấp bậc), chức tướcđều phải có quy định rất khác nhau về sắc tố, mẫu mã, vật liệu áo quần, mũ, xe cộ, nhà tại… Điều đó không riêng gì có để phân biệt trong hàng ngũ quan lại, mà quan trọng hơn hết là đểphân biệt và tạo sự cách biệt giữa đẳng cấp và sang trọng phong kiến với những thườngdân. Ai vi phạm quy định này sẽ bị xửtội. Bộ máy quan lại phong kiến ở việt nam có toàn bộ 9 phẩm (cửu phẩm), xếp theo thứ tự: nhất, nhị, tam, tứ, ngũ, lục, thất, bát và cửu (phẩm). Hồng Đức năm thứ hai (1471) sửađịnh quan chế, Lê Thánh Tông định lại phẩm hàm cho hai Ban văn, võ. Trong số đó, chia 9 phẩm (cửu phẩm) thành 18 bậc, mỗi phângồm hai bậc Chánh và Tòng. Ví dụ, nhất phẩm gồm Chánh nhất phẩmvà Tòng nhất phẩm. Nguyên tắc phẩm càng cao, trướccàng trọng, chức càng lớn thì bổng lộc càng nhiều được thể hiện khá rõ trong Hiệu định quan chế của Lê Thánh Tông. Chẳng hạn: so với những quan đương chức, Chánh Nhất phẩm thì hàm thượngtrụ quốc, Tòng nhất phẩm thì hàm trụ quốc. Nếu viên quan nào đã được phong tướcQuận công thì cũng rất được định hình và nhận định ngang hàng với Chánh Nhất phẩm(tức cũng luôn có thể có hàm thượngtrụ quốc và bổng lộc tươngxứng kèm theo). Những viên quan đã được phong những tướchầu, bá, tủ thì được định hình và nhận định ngang hàng với Tòng nhất phẩmvà trướcnam được định hình và nhận định ngang hàng với Chánh nhị phẩm. Đối với những viên quan hai ban văn võ đã nghỉ hưucũng rất được ban những vinh hàm. Cũng cần nói thêm rằng, đã có vươngtriều trong thời kỳ nội chiến (thế kỷ XVI – XVIII), Nhà nước phong kiến chủ trươngđược cho phép mua quan bán tước, dùng tiền đó thêm vào thu nhập của ngân khó vương quốc. Song những phẩm hàm được mua và bán hầu hết là hàm nhỏ và thườnglà không mấy thực quyền, nhằm mục tiêu tránh những kẻ trọc phú, yếu kĩ năng, kém phẩm hạnh tham gia vào cỗ máy công quyền. 4. Thưởng tư Tư ở đây được hiểulà tư cách, phẩmhạnh, đạo đức của quan lại. Chỉ những quan đã có tước phârn mói được ban thưởng tư. Tuỳ theo phẩmtước cao thấp của quan lại mà có số tư nhiều hay ít. Phẩmcàng cao thì sẽ càng nhiều tư. Tất cả có 24 tư, từ bậc thượng trật (bậc tốt nhất) có 24 tư, đến bậc hạ liệt (bậc thấp nhất) có một tư, gồm 18 thông (tức 18 bậc rất khác nhau theo cửu phẩm). Ví dụ, Chánh nhất phẩmlà bậc thượng trật, có 24 tư; Tòng cửu phẩm là bậc hạ liệt, có một tư. Thường thì những khi có điều vui nhà vua cũng luôn có thể có thểthưởng tư cho những quan đã có tước phẩm; hoặc sau mỗi kỳ thi đình, nhà vua thường thưởng tư cho những người dân đỗ đạt. Lê Quý Đôn trong sách Kiến văn tiểu lục ghi rõ: khoảng chừng niên hiệu Hồng Đức, thưởng tư cho trạng nguyên 8 tư, bảng nhãn 7 tư, thám hoa 6 tư, hoàng giáp 5 tư, tiến sỹ 4 tư. [1] Đại Việt sử ký toàn thư, tập II, Nxb Khoa học xã hội, Ha Nội, 1971, tr. 39 [2] Phan Huy Chú, Lịch ưiều hiến chương loại chí, Tập I, Nxb Khoa học xã hội, Tp Hà Nội Thủ Đô, 1992, tr. 529 [3] Phan Huy Chú, Sđd, tr. 529-532 II. Chính sách đãi ngộ quan lại về phương diện vật chất 1. Chế độ bổng lộc Bổng được hiểu là tiền lương của quan lại; bổng lộc được hiểunhư thể tiền của bậc bề trên đáng tôn kính (trong trường hợpnày là nhà vua) ban cho. Trong chếđộ phong kiến, bổng lộc được định hình và nhận định như ân huệ của nhà vua ban cho quan lại, quý tộc; không quan lại nào coi đó là yếu tố trả công của nhà vua. Bổng lộc được vua ban dưới hai hình thức chính: tiền và ruộng đất. Ngoài ra còn tồn tại kèm theo những tài sản quý, vật dụng thiết yếu khác và kểkhắp khung hình phục dịch nhà quan. Hầu như vương triều nào thì cũng luôn có thể có một loại bổng lộc đặc biệt quan trọng giành riêng cho một số trong những quan lại làm những việc làm nên phải nuôi dưỡng, giữ gìn lòng thanh liêm, gọi là dưỡng liêm. Khoản bổng lộc này tuy không đủ nhiều đểtrang trải mọi ngân sách trong sinh hoạt của mái ấm gia đình quan chức đó và cũng không thật chênh lệch với những chức quan cùng phẩmtước; nhưng quan trọng là khoản bổng lộc đó lĩnh thường niên luôn có tác dụng nhắc nhở quan chức phải luôn giữ gìn phẩm hạnh liêm khiết, trong sáng, không đểkẻ xấu hay quyền lợi cám dỗ. Về nguyên tắc, mọi quan lại tham gia trong cỗ máy nhà nước đều được ban bổng lộc. Đương nhiên, ưu tiên trước hết là những người dân trong hoàng tộc, tiếp đó là những người dân có tước vị,phânhàm cao. Tuỳ theo Đk cụ thểở từng vương triều, thậm chí còn mỗi thời kỳ rõ ràng của một vương triều, chếđộ bổng lộc cũng luôn có thể có những thay đổi tuỳ ứng. Chẳng hạn: Vào thế kỷ X, giang sơn vừa giành được quyền tự chủ sau hàng nghìn năm bị phong kiến phương Bắc đô hộ. Buổi đầu xây dựng nhà nước quân chủ TW tập quyền, hẳn chưa tồn tại Đk đê phục vụ nhu yếu được yêu cầu xây dựng, tăng trưởng giang sơn và chưa thể chăm sóc, ưu đãi, chu cấp vật chất mà chỉ quan tâm đãi ngộ đa phần về mặt tinh thần để động viên đội ngũ quan lại. Thời nhà Đinh (968 – 980) cứ vào chức tước, phẩm hàm, việc làm đảm trách ít hay nhiều, những tháng thư thả hay bận rộn đê định bổng lộc hơn hay kém. Thánh Tông quy định, viên quan nào kiêm chức tương xứng với phẩm của tớ thì được cấp bổng theo bằng hạng cao như noi nhiều việc. Viên quan nào chức cao mà hành việc của chức thấp thì cấp bổng theo hạng thấp như của nơiít việc. Mức bổng lộc trấn áp và điều chỉnh tốt nhất không thật 2 bậc và thấp nhất không dưới 3 bậc. Nhà nước còn quy định mức bổng cho những quan thử việc. Mức bổng giành cho hoàng tộc thường niên cao hơn nữa nhiều so với những viên quan trong và ngoài triều, tạo ra sự chênh lệch và phân biệt quá rộng Một trong những người dân trựctiếp thao tác với những người dân được quyền hưởng lộc. Chẳng hạn, mức tốt nhất là Hoàng thái tử được cấp 500 quan, hạng thấp nhất thường là quan ngoài những địa phương và làm ít việc mỗi năm được 10 quan tiền. Ngoài việc cấp ruộng đất làm lộc điền, bậc tốt nhất (thân vương) được hơn 2.000 mẫu, Lê Thánh Tông còn ban cả ruộng đất thế nghiệp (ruộng đất được lưu truyền đểcon cháu đời đờihưởng lộc) cho công thần với số lượng rất khác nhau tuỳ theo cấp bậc cụ thể, bậc tốt nhất tới300 mẫu[4]. Phan Huy Chú nhận xét về quyết sách bổng lộc thời Lê sơ rằng: Việc định bổng lộc thời Hồng Đức có định quy định phân biệt nhiều việc và sút bực, đại khái làm cho bổng bớt đi, trật thấp xuống, không làm cho ăn hại, thế gọi là quan đưa ra nhiều hơn thế nữa trước mà ngân sách cấp bổng so với trước cũng thế thôi[5]. 2. Lệ cấp mảnh đất vườn Từ thời Lê Thái Tổ (1428-1433), ngoài chếđộ lộc điền, quan điền, nhà nước còn cấp đất làm nhà tại, ao hồ, đất bãi dâu, đầm tứ, những hộ dân cư sản xuất trên đất được ban tặng và những người dân hầu hạ cho quan lại những cấp. Thông thường mỗi viên quan có phẩmhàm tốt nhất được cấp 3 mẫu đến thấp nhất là người không và Tiền Lê (980 – 1009) quyết sách đãi ngộ quan lại chỉ đúng nghĩa là của thơm thảo, ban ơn và đểghi nhận. Đinh Tiên Hoàng cho định quan phẩm, ban quần áo theo phẩm hàm cao thấp cho quan lại trong triều, Nhà Đinh và Tiền Lê đều đã khởi đầu vận dụng quyết sách phong vươngcho những con trai, phân loại đất đai cho những vươnghầu. Đen thời Lý (1010 – 1225), chếđộ bổng lộc của quan lại còn chưađược quy định rõ ràng, chỉ có vươnghầu, quý tộc là được ưu đãi hơn. Phan Huy Chú nhận xét rằng, Thời Lý những quan trong ngoài đều không cấp bổng. Quan trong thì bất thần vua thưởng cho, quan ngoài thì giao cho dân một miền đểđặt người thuộc viên thu thuế ruộng đất hồ ao đánh vào dân cày dân cá mà lấy lợi. Dưới triều Trần (1226-1400), đã đặt định bổng lộc cho những quan trong (quan ở triều đình) và quan ngoài (quan thao tác tại địa phương), nhưng Phan Huy Chú nhận xét rằng: Lệ bổng lộc buổi đầu nhà Trần, cấp bậcchưa tường, nói là theo thứ lớpban cấp, quy định cũng không khảo được. Lúc này, vương hầu quý tộc đã giữ một vai trò rất rộng trong cỗ máy nhà nước. Họ được vua tin cậy giao cho sở hữu những vị thế chủ chốt, có phủ đệ, quân đội riêng được ưu tiên hưởng độc quyền đặc lợi hơn nhiều những tầng lớp khác trong xã hội. Chính sách ưu đãi quá mức cần thiết so với vương hầu quý tộc triều Trần đã làm xuất hiện tình trạng cát cứ, làm suy yếu I thế nước, dẫn tói việc Hồ Quý Ly phế truất vua Trần nhằm mục tiêu duy trì, củng cố nhà nước quân chủ TW tập quyền mạnh. Triều Lê Sơ, nhất là thời Hoàng đế Lê Thánh I Tông trị vì, việc cấp bổng lộc thường niên cho những quan văn võ được tiến hành định kỳ và rất ‘ hậu. Lệ cấp bổng lộc thường niên cho quan lại đặt tiềm năng là số lượng quan lại tuy có tăng, nhưng ngân sách của nhà nước phải giảm và hiệu ‘ quả việc làm vẫn đạt yêu cầu. Năm Hồng Đức thứ 4 (1473) quy định định đặt bổng lộc cho những quan trong triều và ngoài địa phương căn có phẩm được một sào. Năm Hồng Đức thứ 4 (1473), định lệ cấp đất ở cho những quan lại rất rõ ràng. Để phát huy tài năng, trí tuệ, giữ lòng trung thành với chủ của quan lại, nhà nước triều Nguyễn đã vận dụng nhiều quyết sách rất khác nhau, nhiều lần thay đổiquy chuẩnlươngbổng cho quan lại, nhất là đã phối hợp đãi ngộ cả về vật chất và tinh thần. Bắt đầu từ thời Gia Long đếnsau cuộc cải cách hành chính của vua Minh Mạng năm 1829, quyết sách đãi ngộ, thưởng phạt so với quan lại ngày càng đi vào nền nếp, rõ ràng, phong phú hơn. Mọi phẩm hàm, chức tước vẫn được sắp xếp theo khung bậc cửu phẩm chánh và tòng, gồm 18 bậc như triều Lê Sơ. Chế độ đãi ngộ vật chất rất phong phú chủng loại như cấp phép tiền lương, quyết sách chi cấp bổng lộc thường niên, lệ dưỡng liêm cho quan lại những địa phương, quyết sách tiền tuất, quyết sách niên hạn tại chức, chếđộ triều phục khi hưu trí, chếđộ cấp ngựa trạm cho quan viên về quê… 3. Chế độ hưu trí Theo quan chế triều Lê, quyết sách nghỉ hưu của quan viên cũng rất được quy định khá rõ ràng. Tuổinghỉ hưu so với quan lại trong triều thường thấp hơn quan lại thao tác tại địa phương. Đếnthời Lê Sơ – 1527) mớiđịnh hạn tuổi cho quan lại nghỉ hưu. Quan lại thao tác tại triều đình nếu có hàm từ ngũ phẩmtrở lên mức 65 tuổi thì được phép nghỉ hưu. Thời Lê- Trịnh, vì chán ghét, bất bình với vương triều, nhiều quan lại đã xin nhà vua cho hạ tuổi nghỉ hưu xuống 60 tuổi. Đến thời cảnh Hưng (1740) lại trở về lệ cũ thời Lê Sơ là được nghỉ hưu khi 65 tuổi. Khi về nghỉ hưu, tuỳ theo phẩm hàm cao thấp những quan lại cũng rất được ban cấp ruộng đất (gọi là huệ lộc hay ân lộc) và kèm theo cả những người dân dân đểsản xuất trên ruộng đất đó (gọi là dân lộc hay huệ lộc dân), tiền gạo, người hầu chiếu theo phẩmtrật, thứ bậc cao thấp rất khác nhau. Chẳng hạn, nhất phẩm trở lên được cấp từ 25 đến 30 mẫu ruộng; dân lộc 4,5 xã; tiền là 400 quan; người theo hầu là 40 người (tiền cho từng người là 5 quan); kém 1 phẩm thì giảm sút 1 đến 5 mẫu ruộng, 100 quan tiền, 1 đến 2 xã dân lộc và 5 người theo hầu9. Những người dân có bệnh được phép nghỉ hưu sớm hơn sau khoản thời hạn được phép nghỉ để chữa trị, dưỡng bệnh có thểtừ 2 đến 3 lần, mỗi lần trọn vẹn có thể đến 4 tháng. Đối với những quan lại thực sự có tài năng cán hơn người, đến tuổivề hưu, vua trọn vẹn có thể gia ân giữ lại hoặc nếu họ nghỉ hưu, vua vẫn vòi vào triều để nghe ý kiến khi có việc thiết yếu. Ngoài ra, nhà nước còn miễn giảm thuế cho những quan lại nghỉ hưu so với ruộng tư và cấp thêm đất cho những người dân có quá ít ruộng đất so với mức quy định chung của nhà nước theo phẩmhàm. Các quan văn võ đã nghỉ hưu và cả khi chết được phép sử dụng triều phục. Riêng so với những viên quan nghỉ hưu người xứ Thanh – Nghệ và những trấn vùng biên viễnhiệnyếu, xa triều đình còn được cấp người hầu, xe ngựa, ngân sách trên lộ trình, tuỳ theo phẩm trật của quan lại. 4. Phong tặng và cấp tuất Không chỉ khi sống, quan lại đến lúc chết cũng rất được hưởng ân sủng của nhà nước. Đương nhiên, những người dân thuộc dòng dõi nhà vua và những công thần được hưởng ân riêng. Mặt khác, lệ phong tặng và cấp tuất cũng địa thế căn cứ trên cơ sở cấp bậc phẩm hàm cao thấp như lúc còn sống. Những người chét trận hay vì việc quan thì được gia tặng thêm 3 bậc và tiền tuất so với cùng thứ bậc già ốm chết là 20 quan tiền10. Ngoài ra, quan lại còn được cấp đất đê thờ tự (còn gọi là tự điền), tiền để thờ cúng (gọi là lệ tự sự). Tuỳ theo phẩmcấp, mỗi viên được chuẩn cấp rất khác nhau. Chẳng hạn, Chánh nhất phẩm được cấp xã dân 3 xã, 200 quan tiền; mỗi bậc trở xuống giảm sút 10 quan tiền. Những I người dân có công lao lớn, những người dân từ hàng 1 tam phẩm trở lên khi giết giặc lập công mà chết 1 trận thì ngoài quyết sách cấp tiền tuất, cấp tiền và I dân thờ cúng còn được vinh phong hai chữ 1 phúc thần hoặc công thần và được hưởng I lộc nhiều đời; những đờisau giảm dần mức cấp. [4] Phan Huy Chú, Sđd, tr. 542-544 [5] Phan Huy Chú, Sđd, tr.544 III. Một số nhận xét về quyết sách đãi ngộ so với quan lại thời phong kiến 1. Những ưu điểm chính của quyết sách đãi ngộ + Nhà nước phong kiến Việt Nam đã nhận được thức đúng vai trò quan trọng của quyết sách ] đãi ngộ so với quan lại trong kế sách dụngngười, coi đó là yếu tố định hình và nhận định, ghi nhận, tôn vinh, và sau nữa là trả công về những góp phần của quan lại so với giang sơn, vươngtriều. Trong số đó, quyết sách đãi ngộ trước hết được ý niệm như một vinh hạnh, hàm cm, ban phát, ! coi trọng về mặt tinh thần. Tuy nhiên, nhà nước đã và đang chú trọng đãi ngộ về mặt vật chất. Điều ] đó không riêng gì có có tác dụng động viên, khuyến khích ! đội ngũ quan lại, đánh đúng vào tư tưởng của một kẻ sĩ vốn luôn trọng nghĩa, trọng danh; mà I còn tạo Đk ở tại mức độ nhất định để những 1 quan lại yên tâm phụng sự xã tắc, vươngtriều. ! + Trọng đãi quan lại thời thượng và những người dân I có công lao, đức độ lớn vớivươngtriều, xã tắc, ] đồng thời yên cầu những quan lại thời thượng phải 1 tựdưỡng phẩm hạnh, phải gươngmẫu, có trách nhiệm hơntrong làm tròn chức phận. + Đội ngũ quan lại cấp dưới, quan lại ở địa 1 phường, hằngngày thường xuyên, trực tiếp tiếp xúc với dân, với những vật chất đờithường bát gạo, đồng tiềnđược triều đình ngày càng quan tâm hồn. Chính sách dưỡngliêm (nuôi dưỡngi đức tính thanh liêm của quan lại) được đặc cách I vận dụng so với những tri phủ, tri huyện, tri châu ! (chức nhỏ nhưng việc nhiều) là giải pháp kết 1 hợp đãi ngộ tinh thần, vật chất và răn dạy quan I lại luôn để ý tránh những cám dỗ, giữ gìn phẩm ] hạnh thanh bạch, liêm khiết. + Bất cứ một nhà nước nào thì cũng phải có một đội nhóm ngũ quan lại tài giỏi, có sức khoẻ để đủ kĩ năng gánh vác việc làm. Quy định niên hạn tại chức và cấp tiền, gạo hưu trí là việc làm đúng và thiết yếu đểvừa nhằm mục tiêu trẻ hoá đội ngũ quan lại, vừa là một quyết sách đãi ngộ, đảm bảo quyền lợi chính đáng của quan lại. Đươngnhiên, tiến hành được đếnmức độ nào còn tuỳ thuộc vào nhiều Đk, trong số đó có kĩ năng tài chính của giang sơn, vai trò và nhận thức của người đứng đầu vương triều giữ vị trí quyết định hành động. + Các vương triều phong kiến Việt Nam không ngừng nghỉ quan tâm đúng mức, thường xuyên thay đổi, quy chuẩn, tăng cấp cải tiến hình thức và nội dung quyết sách đãi ngộ, thưởng phạt so với quan lại cho phù thích phù hợp với Đk kinh tế tài chính xã hội của giang sơn. 2. Những hạn chế đa phần của quyết sách đãi ngộ + Chính sách đãi ngộ quan lại thời phong kiến đa phần và trước hết nhằm mục tiêu ghi nhận, định hình và nhận định, tôn vinh công lao về tinh thần hơn là những trọng đãi vật chất và nhất là chưa thật chú trọng đến việc đảm bảo vật chất đúng mức. Trên thực tiễn, quan lại cũng phải lo chu cấp cho môi trường sống đời thường cho bản thân mình và mái ấm gia đình họ. vì vậy, tuy nhiên được thuyết lý nho giáo dạy rằng làm quan không phải là nghề đểkiếm sống; nhưng có thực mớivực được đạo và mặt khác vinh thân, phì gia không phải là yếu tố không mấy người trong hàng ngũ quan trường không thích vươn tới. Cho nên, những hiện tượng kỳ lạ hối lộ, tham ô, vi phạm pháp lý là yếu tố không thể tránh khỏi. + Chế độ đãi ngộ quan lại về tinh thần và vật chất đơn thuần chỉ là yếu tố tôn vinh, ban phát ân huệ của nhà vua mà không phải là đểtrả công, không phải phục vụ nhu yếu mục tiêu để kiếm sống đã tạo ra sự thiếu công minh, bất hợp lý trong quyết sách đãi ngộ Một trong những viên quan cần mẫn, nhưng túng thiếu, nghèo khó do liêm khiết với những kẻ lười biếng nhưng lại giàu sang, tham lam do có độc quyền, có những thời kỳ, những vương triều quá tôn vinh giá trị tinh thần hoặc quá ưu đãi so với những quan chứcthời thượng, những công thần và cựuthần, đang không động viên, khuyến khích kịp thời, đúng mụcđược sự nỗ lựcvì việc làm, hiệu suất cao và mứcđộ hoàn thành xong chứcphận của quan lại đương chức. + Mức bổng lộc cấp thường niên cho hoàng tộc cao hơn nữa nhiều so với những quan trong và ngoài triều, tạo ra sự chênh lệch và phân biệt quá rộng giữa những quan lại trực tiếp và thực sự thao tác với những người dân không phải thao tác nhưng được quyền hưởng lộc. Điều đó không tránh khỏi sự phân hoá, tạo hố sâu ngăn cách và dẫn đến tình trạng bè phái, xích míc trong nội bộ quý tộc, quan lại, đôi lúc có thểđưa tới những không ổn định về chính trị, thậm chí còn cả xẩy ra chính biến. 3. Một số bài học kinh nghiệm tay nghề lịch sử dân tộc bản địa + Cần phải quan tâm khá đầy đủ và đúng mức đến hơn cả quyền lợi vật chất và quyền lợi tinh thần so với quan chức trong cỗ máy công quyền. Điều này cũng đó là yếu tố quan tâm đến dân; tạo Đk tối đa trong Đk có thê đê họ yên tâm hoàn thành xong trách nhiệm được giao. Tiêu chí đãi ngộ phải địa thế căn cứ trên cơ sở đó là chất lượng và mức độ hoàn thành xong việc làm, lấy hiệu suất cao thực hành thực tế chức phận làm thước đo. Từ đó hạn chế lấy được lòng tham, nuôi dưỡng lòng thanh liêm (dưỡng liêm) của quan chức. + Sự thiếu công minh trong việc làm phải đảm trách và quyền lợi được thụ hưởng giữa những quan chức và nhất là yếu tố bất công giữa một bên là đẳng cấp và sang trọng quý tộc phong kiến với vô số những độc quyền đặc lợi và một bên là đại hầu hết những người dân dân lao động, những người dân đã quyết tử tính mạng con người và tài sản hình thành vương triều, những người dân đã đổmồ hôi nuôi sống cỗ máy nhà nước, nuôi sống đẳng cấp và sang trọng quý tộc phong kiến đã tạo ra xích míc nóng bức trong nội bộ cỗ máy quan lại và đào hố sâu ngăn cách giữa lực lượng nắm quyền lực tối cao Nhà nước và những tầng lớpkhác trong xã hội. Đó là nguyên nhân sâu xa, nguyên nhân cơ bản làm yếu thế, làm suy yếu vương triều và nhiều khi là nguyên do trực tiếp dẫn tớiviệc lật đổ vương triều. + Chính nhà nước nhiều khi đã tạo ra những tiền lệ về nạn mua quan bán tước như triều Nguyễn; làm ngơ với những tệ nạn tham nhũng, lộng hành trong hàng ngũ quan lại, duy trì và thậm chí còn quá coi trọng độc quyền của hoàng tộc, đặt lại ích dòng họ (Trần, Nguyễn) lên trên lợiích vương quốc, dân tộc bản địa… Điều này đã gây ra trong dân chúng, thậm chí còn trong cả những người dân ngay thật, thanh liêm trong hàng ngũ quan lại lòng oán hận, thờ ơ, chán ghét, chống đối cơ quan ban ngành và những ngườithao tác trong cỗ máy cơ quan ban ngành. Sau đây, trọn vẹn có thể dẫn lời của nhà sử học Ngô Sĩ Liên đểthay lời kết so với nội dung bài viết này: Kinh Thư có nói’. người làm quan có khá đầy đủ thì mới có thể bắt làm điều thiện được, chính vì triều đình có gia ơn cho những người dân làmquan mới gia ơn cho dân được… Đem đạo thánh hiền đểtrách thói đời, không bằng đem đạo thường thì đểsửa đổilòng người. Nêu lại đem đểcho chó sói săn, đem vịt làm mồi cho chim cắt, thếlà đểmặc cho nó xâu xé. Nếukhông định bổng lộc thì tệ sinh ra không thểnói xiết được. Lời xưa nói: Bớtquan thì dân yên . Việc trị nước thì nuôi dân trước hết. Bớt quan lại, đỉnh bổng lộc, đó đó là việc thứ nhất đểnuôidân,u . Lời bàn của mình Ngô cách đó hơn năm thế kỷ vẫn hàm chứa ý nghĩa sâu xa đến ngày này. Nếu bảo vệ bảo vệ an toàn quyền lợi chính đáng, công minh, xử lý và xử lý đúng đắn, kịp thời, hợplý kích thích vật chất, tinh thần cho cán bộ, công chứctrong Đk có thể, toàn bộ chúng ta sẽ tránh khỏi sự tha hoá của cán bộ, công chức, giảm sút tối đa nạn tham ô, hối lộ, vừagiảm sút sự thất thoát tiền bạc, thời hạn của dân, vừakhỏi mất những cán bộ, công chứcmà quá nhiều trong số họ từng là những ngườitrung kiên đã vào sinh ra tử, trong sự nghiệpxây dựng và bảo vệ cơ quan ban ngành, đã từng quật cường trước quân địch nhưng lại gục ngã trước những cám dỗ vật chất thường thì. “Dẩn theo: Phan Huy Chú, Sđd, tr.353-358 TÀI LIỆU THAM KHẢO
Đăng ký Quên mật khẩu? Đặt muaBản giấy tạp chí Khoa học pháp lý Việt Nam Bài viết tương quan trên
Trích dẫn nội dung bài viết qua
Video tương quan |
Chia sẻ
Review Quan cửu phẩm là gì ?
Một số hướng dẫn một cách rõ ràng hơn về đoạn Clip Quan cửu phẩm là gì tiên tiến và phát triển nhất .
ShareLink Tải Quan cửu phẩm là gì miễn phí
Pro đang tìm một số trong những Chia Sẻ Link Cập nhật Quan cửu phẩm là gì miễn phí.
#Quan #cửu #phẩm #là #gì