Mở đầu chương trình Ngữ văn 6 Tập 2 là một văn bản trích rất quen thuộc với tuổi thơ toàn bộ chúng ta của tác giả Tô Hoài mang tên Bài học đường đời thứ nhất (trích trong Dế Mèn phiêu lưu ký). Hôm nay, Soạn Văn sẽ hướng dẫn những em soạn văn bản này nhé!




  • I. Về thể loại

  • II. Tác giả (mời những em tìm hiểu thêm SGK Ngữ văn 6 Tập 2)

  • III. Tóm tắt

  • IV. Hướng dẫn soạn bài

  • Video tương quan


I. Về thể loại


Văn bản Bài học đường đời thứ nhất thuộc thể loại truyện. Truyện là một phương thức tái hiện đời sống trong toàn bộ tính quý khách quan của nó. Tác phẩm truyện (tự sự) phản ánh hiện thực qua bức tranh mở rộng của đời sống trong không khí, thời hạn, qua những sự kiện, biến cố xẩy ra trong đời sống của con người. Trong những tác phẩm tự sự, nhà văn cũng thể hiện tư tưởng và tình cảm của tớ; nhưng ở đây, tư tưởng và tình cảm của nhà văn xâm nhập thâm thúy vào sự kiện và hành vi bên phía ngoài của con người tới mức giữa chúng dường như không tồn tại sự phân biệt nào cả. Nhà văn kể lại, tả lại những gì xẩy ra bên phía ngoài mình, làm cho những người dân đọc có cảm hứng rằng hiện thực được phản ánh trong tác phẩm tự sự là một toàn thế giới tạo hình đang tự tăng trưởng, tồn tại bên phía ngoài nhà văn, không tùy từng tình cảm, ý muốn của nhà văn.


Văn bản Bài học đường đời thứ nhất được trích trong tác phẩm Dế Mèn phiêu lưu ký của nhà văn Tô Hoài, được xuất bản lần thứ nhất vào năm 1941 và tái bản nhiều lần.


II. Tác giả (mời những em tìm hiểu thêm SGK Ngữ văn 6 Tập 2)


III. Tóm tắt


Đoạn trích kể về một chàng trai Dế Mèn cường tráng, khỏe mạnh nhưng kiêu căng, tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh mẽ của tớ, hay xem thường và bắt nạt mọi người. Một lần, Mèn bày trò trêu chọc chị Cốc để khoe khoang trước anh hàng xóm Dế Choắt, dẫn đến cái chết thảm thương của người bạn xấu số ấy. Cái chết của Choắt làm Mèn vô cùng hối hận, ăn năn về thói hung hăng của tớ.


IV. Hướng dẫn soạn bài


Câu 1:


a) Đoạn trích Bài học đường đời thứ nhất thể hiện tài năng quan sát và miêu tả tinh xảo của nhà văn Tô Hoài. Truyện được kể ở ngôi thứ nhất (lời kể nhân vật Dế Mèn) được biến hóa rất sinh động và mê hoặc người đọc.


b) Bài văn trọn vẹn có thể được chia thành 3 đoạn:


  • Đoạn 1: từ trên đầu => “trọn vẹn có thể sắp đứng đầu trong thiên hạ”. Đoạn này miêu tả vẻ đẹp cường tráng nhưng tính cách còn hung hăng, kiêu ngạo của Dế Mèn.

  • Đoạn 2: tiếp => “mang vạ vào mình đấy”: Mèn trêu chị Cốc và gây ra cái chết thương tâm cho Choắt.

  • Đoạn 3: còn sót lại: sự ân hận của Dế Mèn.

Câu 2:


a) Những rõ ràng miêu tả ngoại hình và hành vi của Dế Mèn:


  • Ngoại hình: đôi càng mẫm bóng, những cái vuốt ở chân, cứ khoeo dần và nhọn hoắt, đôi cánh hiện giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi, cái đầu nổi từng tảng rất bướng, hai cái răng đen nhánh nhai ngoàm ngoạp như hai lưỡi liềm máy thao tác.

  • Hành động: co cẳng lên, đạp phanh phách vào những ngọn cỏ, lúc đi bách bộ thì người rung rinh một màu nâu bóng mỡ, hai cái răng đen nhánh lúc nào thì cũng nhai ngoàm ngoạp, chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.

Trình tự và cách miêu tả của tác giả vừa là hình dáng chung, vừa làm nổi trội những rõ ràng quan trọng của đối tượng người tiêu dùng, vừa miêu tả ngoại hình, vừa diễn tả cử chỉ, hành vi để thể hiện được một vẻ đẹp sống động, cường tráng và cả tính nết của Dế Mèn.


b) * Những tính từ miêu tả tính cách và hình dáng của Dế Mèn: cường tráng, mẫm bóng, cứng, nhọn hoắt, hủn hoẳn, giòn giã, nâu bóng, bướng, đen nhánh, ngoàm ngoạp, cong, hùng dũng, trịnh trọng, khoan thai.


* Có thể thay thế một số trong những từ ấy bằng những từ đồng nghĩa tương quan hoặc gần nghĩa: hủn hoẳn thay bằng ngắn tủn, giòn giã thay bằng giòn tan, trịnh trọng thay bằng oai vệ.


Tuy nhiên, những từ thay thế này sẽ không thể diễn tả sinh động, quyến rũ về chàng trai Dế Mèn này. Nhà văn Tô Hoài đã lựa chọn những từ ngữ rất chuẩn xác để làm nổi trội vẻ đẹp của nhân vật.


c) Qua đoạn văn này, toàn bộ chúng ta trọn vẹn có thể thấy Dế Mèn là một nhân vật có tính kiêu căng, tự phụ về vẻ đẹp và sức mạnh mẽ của tớ, xem thường mọi người, hung hăng, xốc nổi.


Câu 3:


Thái độ của Dế Mèn so với Dế Choắt là thái độ trịch thượng, khinh thường, không quan tâm, giúp sức, điều này được thể hiện ở:


  • Đặt tên cho những người dân bạn đồng lứa là Choắt, miêu tả Choắt xấu xí, cách xưng hô Tao – chú mày

  • Khi nghe Dế Choắt thỉnh cầu giúp sức thì “hếch răng xì lên một hơi rõ dài” và còn lớn tiếng mắng mỏ

  • Điệu bộ khinh bỉ, mắng mỏ Dế Choắt, không cảm thông với việc ốm yếu của Choắt

Câu 4:


* Diễn biến tư tưởng và thái độ của Dế Mèn trong việc trêu Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt:


  • Vừa coi thường người khác, vừa đối xử tàn nhẫn với những người bạn láng giềng Dế Choắt

  • Nghịch ranh, nghĩ mưu trêu chị Cốc

  • Hả hê vì trò đùa của tớ  (Chui tọt vào hang, nằm khểnh, bụng nghĩ thú vị)

  • Sợ hãi khi nghe đến thấy tiếng chị Cốc mổ Choắt (Khiếp, nằm in thin thít)

  • Bàng hoàng, ngớ ngẩn vì hậu quả không lường trước được

  • Hốt hoảng, bất thần, lo sợ về cái chết và lời khuyên của Dế Choắt

  • Ân hận, sám hối chân thành, đứng lặng hồi lâu trước mộ của Dế Choắt, nghĩ về bài học kinh nghiệm tay nghề đường đời thứ nhất phải trả giá

* Có thể nói, qua yếu tố này, Dế Mèn đã rút ra được bài học kinh nghiệm tay nghề đường đời thứ nhất đó là: tránh việc hung hăng, bậy bạ, nghịch ranh, ích kỷ để mang tai ương đến cho những người dân khác và cho toàn bộ chính mình.


Câu 5:


Hình ảnh của những loài vật được miêu tả trong truyện trọn vẹn giống với chúng ngoài đời thật. Bên cạnh đó, Tô Hoài cũng nhân cách hóa để nhân vật biết nói năng, tâm lý, mang tình cảm và những quan hệ giống với con người.


Một số tác phẩm về loài vật có cách viết tương tự như: Ếch ngồi đáy giếng, Đeo nhạc cho mèo, Con hổ có nghĩa,… toàn bộ đều dùng lối nhân hóa để viết về loài vật.