Trình bày những thành phần thuộc bình diện trừu tượng của từ. Đó là thành phần hiệu suất cao (từ – hiệu suất cao), thành phần ngữ nghĩa (từ – cấu trúc), thành phần ngữ pháp (từ – ngữ pháp), và hiện thực hóa những bình diện trừu tượng thành bình diện rõ ràng, biểu kiến. Nghiên cứu về hình vị của tiếng Việt, những kiều từ tiếng Việt và ranh giới từ trong tiếng Việt.
BÙI MINH TOÁN (Chủ biên) – NGUYÊN THỊ LƯƠNG G I Á O N G Ữ
(Sách P H
dành Á P T I Ê cho những trường N G Cao đẳng T R Ì N H V I Ệ T
Sư phạm) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC s ư PHẠM Mã số: 01.01.291681 ĐH 2007 M Ụ C
• L Ụ C
• Lòi nói đẩu
CHƯƠNG I. MỘT SỐ VÂN ĐỀ ĐẠI CƯƠNG VỀ NGỮ PHÁP
I. NGỮ PHÁP VÀ NGỮ PHÁP HỌC
li. MỘT SỐ KHÁI NIỆM Cơ BẢN CỦA NGỮ PHÁP HỌC
1. Đơn vị ngữ pháp ” 2. Ý nghĩa ngữ pháp ” 3. Hình thức ngữ pháp và phương thức ngữ pháp ” 4. Phạm trù ngữ pháp ” 5. Quan hệ ngữ pháp ” Tóm tắt chương ” Câu hỏi và bài tập ” Tài liệu tìm hiểu thêm chương I
CHƯƠNG li. TỪ LOẠI TIÊNG VIỆT
I. KHÁI NIỆM Từ LOẠI VÀ TIÊU CHÍ PHÂN ĐỊNH
1. Khái niệm từ loại
2. Tiêu chí phân đinh Ví
7. li. HỆ THỐNG Từ LOẠI TIẾNG VIỆT
1. Sự phân biệt thực từ và hư từ
2. Danh từ
3. Số từ :: 4. Động từ
5. Tính từ ” 6. Đại từ ” 7. Phụ từ (phó từ, từ kèm) ti 8. Quan hệ từ li 9. Tình thái từ ii III. Sự CHUYỂN LOẠI CỦA Tử íí IV. VẤN ĐỂ Từ LOẠI TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VẮNỞ TRUNG HỌC c ơ SỞ í! Tóm tắt chương li Câu hỏi và bài tập li Tài Liệu tìm hiểu thêm chương li li CHƯƠNG HI. CỤM TỪ TIÊNG VIỆT
I. KHÁI NIỆM CỤM Từ 63 1. Phân biệt cụm từ tự do và cụm từ cố định và thắt chặt 63 2. Phân biệt những loại cụm từ tự do 64 li. CẤU TẠO CỦA CÁC LOẠI CỤM Từ Tự DO 6 5 1. Cụm từ chủ-vị 65 2. Cụm từ đẳng lập 68 3. Cụm từ chính phụ 7 1 IM. CỤM DANH Từ 72 1. Khái niệm 72 2. Chức năng 73 3. Phẩn TT 74 4. Phần phụ trước 75 5. Phần phụ sau 78 IV. CỤM ĐỘNG Từ 82 1. Khái niệm 82 2. Chức năng 82 3. Phần TT 83 4. Phần phụ trước 84 5. Phần phụ sau : V. CỤM TÍNH Từ -.87
98 1. Khái niệm 98 2. Chức năng 99 3. Phần TT 99 4. Phần phụ trước 100 5. Phần phụ sau 100 VI. VẤN ĐỂ CỤM Từ TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂNở TRUNG HỌC c ơ SỞ 103 Tóm tắt chương 104 Câu hỏi và bài tập 104 Tài liệu tìm hiểu thêm chương MI 109 CHƯƠNG IV. BỈNH DIỆN NGỪ PHÁP CỦA CÂU TIẾNG VIỆT
I. MỘT SỐ VẤN ĐỂ KHÁI QUÁT VỀ CÂU 4 63 no
m 1. Câu và phát ngôn 111 2. Các đặc trưng cơ bản của câu 112 3. Khái quát về ba bình diện của câu 113 li. BÌNH DIỆN NGỮ PHÁP CỦA CÂU
1. Các thành phẩn câu
2. Các kiểu cấu trúc ngữ pháp của câu
MI. VẤN ĐỂ VỀ CẤU TẠO NGỮ PHÁP CỦA CÂU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN
Ở TRUNG HỌC Cơ SỞ -. 1. Về những thành phần câu
2. Về những kiểu cấu trúc ngữ pháp của câu
Tóm tắt chương
Câu hỏi và bải tập
Tài liệu tìm hiểu thêm chương IV
CHƯƠNG V. BÌNH DIỆN NGỮ NGHĨA CỦA CÂU TIÊNG VIỆT
I. NGHĨA MIÊU TẢ CỦA CÂU
li. NGHĨA TÌNH THÁI
III. VẤN ĐỂ VỀ NGHĨA CỦA CÂU TRONG CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN
ở TRUNG HỌC Cơ SỞ
Tóm tắt chương
Càu hỏi và bài tập
Tài liệu tìm hiểu thêm chương V
CHƯƠNG VI. BÌNH DIỆN NGỮ DỤNG CỦA CÂU (Câu trong hoạt động giải trí và sinh hoạt tiếp xúc)
I. Sự HIỆN THỰC HÓA CẤU TRÚC NGỮ PHÁP CỦA CÂU TRONG PHÁT NGÔN
1. Tỉnh lược thành phần câu
2. Tách câu
3. Lựa chọn trật tự những thành phần câu
li. MỤC ĐÍCH NÓI CỦA CÂU TRONG GIAO TIẾP
1. Câu nghi vấn
2. Câu cầu khiến
3. Câu cảm thán
4. Câu trần thuậr.
IU. HÀNH ĐỘNG NÓI VÀ CÁCH THỰC HIỆN HÀNH ĐỘNG NÓI
1. Khái niệm hành vi nói
2. Cách tiến hành hành vi nói
3. Câu ngôn hành
IV. NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ NGHĨA HÀM ẨN CỦA CÂU
1. Nghĩa tường minh
2. Nghĩa hàm ẩn ỵ 3. Phân loại nghĩa hàm ẩn 228 4. Cơ sản xuất hàm ý cho câu 230 V. CẤU TRÚC TIN TRONG CÂU 232 VI. VẤN ĐỂ CÂU TRONG HOẠT ĐỘNG GIAO TIẾPỞ CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN
TRUNG HỌC Cơ SỞ 237 Tóm tắt chương 238 Càu hỏi và bài tập 239 Tài liệu tìm hiểu thêm chường VI 240 L Ờ I N Ó I Đ Ẩ U Giáo trình Ngữ pháp Tiếng Việt được biên soạn theo chương trình đào tạo và giảng dạy giáo viên Ngữ
văn thuộc Dự án Đào tạo Giáo viên Trung học cơ sớ, Bộ Giáo dục đào tạo và Đào tạo. Giáo trình phục
vụ cho việc dạy và học học phần Ngữ pháp tiêng Việt trong trường Cao đẳng Sư phạm.
Trong khi biên soạn giáo trình, những tác giả luôn quán triệt tiềm năng đào tạo và giảng dạy, nỗ lực
bám sát chương trình Cao đẳng Sư phạm, đồng thời gắn với nội dung dạy và học ngữ pháp
tiêng Việt ở Trung học cơ sở. Vì vậy nội dung những chương, mục trong giáo trình không thật
đi sâu vào những yếu tố lí thuyết ngón ngữ học hoặc Việt ngữ học, mà nỗ lực phục vụ nhu yếu
những yêu cấu thực tiễn của nhà trường, nhất là cấp Trung học cơ sở. Mặt khác, giáo trình
vẫn đưa ra trách nhiệm phục vụ nhu yếu những kiến thức và kỹ năng cơ bản nhất và có tính update, rèn luyện
những kĩ năng cần vếu nhất trong học tập, nghiên cứu và phân tích và giảng dạy ngữ pháp tiêng Việt để
vừa nâng cao kiến thức và kỹ năng và kĩ nâng cho sinh viên, vừa sẵn sàng cho sinh viên làm tốt công
việc dạy ngữ pháp tiếng Việt ở Trung học cơ sở.
Cấu trúc của giáo trình đi theo trình tự của những cty chức năng ngữ pháp từ thấp đến cao: từ,
cụm từ, câu. Trước khi đi vào những vân đề rõ ràng của ngữ pháp tiếng Việt, giáo trình có
dành một chương (chương ì) để trình diễn khái quát một số trong những yếu tố đại cương về ngữ pháp
nhằm mục tiêu sẵn sàng kiến thức và kỹ năng chung. Sau đó chương l i dành riêng cho yếu tố từ loại tiêng Việt,
chương HI trình diễn về cụm từ tiêng Việt. Những yếu tố về câu là phong phú nhất và cũng
phức tạp nhất, nên giáo trình dành cả ba chương tiếp theo lần lượt trình diễn về ba bình diện
của câu: bình diện ngữ pháp (chương IV), bình diện ngữ nghĩa (chương V) và bình diện
ngữ dụng (chương V I ) .
Để tạo Đk thuận tiện cho việc học tập, ở đầu mỗi chương cùa giáo trình đều phải có
nêu những kiến thức và kỹ năng nên phải có khi tiếp cân nội dung từng chương và những kết quả cần đạt tới
khi tham gia học tập, còn cuối mỗi chương sách đều phải có phần tóm tắt nội dung cơ bản của từng
chương, tiếp sau đó phục vụ nhu yếu những vướng mắc và bài tập thực hành thực tế, trong số đó có một số trong những bài tập
vận dụng kiến thức và kỹ năng và kĩ nâng vào việc xử lý và xử lý những yêu cầu dạy học ở Trung học cơ
sở. Cũng nhầm mục tiêu hướng nghiệp cho sinh viên, nên cuối mồi chương sách đều phải có
mục trình làng nội dung dạy học tương ứng ở chương trình Ngữ văn Trung học cơ sở. Cuối
cùng là khuôn khổ tài liệu tìm hiểu thêm có quan hệ mật thiết đến nội dung từng chương đê
sinh viên trọn vẹn có thể tiếp cận nhằm mục tiêu mở rộng kiến thức và kỹ năng.
Giáo trình này trọn vẹn có thể sử dụng để dạy và học ở cả chương trình đào tạo và giảng dạy giáo viên dạy
một môn (môn Ngữ văn), và cả ở chương trình đào tạo và giảng dạy giáo viên dạy hai môn, trong số đó
môn Ngữ văn là môn thứ nhất. Trong chương trình đào tạo và giảng dạy giáo viên dạy một môn, thời
lượng dạy và học là 4 cty chức năng học trình, do đó 6 chương trong giáo trình trọn vẹn có thể phân bô như
sau: học trình Ì gồm 2 chương đầu, học trình 2: chương 3, học trình 3: chương 4, học trình 4: 7 chương 5 và chương 6. Trong chương trình đào tạo và giảng dạy giáo viên dạy 2 môn, thời lượng chỉ có 3
cty chức năng học trình. Do đó sinh viên cần tự đọc chương Ì, còn học trình Ì gồm chương 2 và 3,
học trình 2: chương 4, học trình 3: chương 5 và 6 (nội dung của chương 6 có một số trong những điểm
đã được dạy và học rõ ràng trong học phần Ngữ dụng học). Tuy nhiên, trong thực tiễn
giảng dạy, những thầy cô giáo và những trường Cao đẳng Sư phạm trọn vẹn có thể trấn áp và điều chỉnh để phân bổ
thời hạn cho phù thích phù hợp với tình hình thực tiễn.
Trước khi xuất bản, Giáo trình đã được GS.TS. Hoàng Trọng Phiến, GS.TS. Lê A,
GS. Nguyễn Khắc Phi đọc và góp cho nhiều ý kiến có ích. Các tác giả xin chân thành cám
ơn những Giáo sư, đồng thời chúng tôi cũng mong ước nhận được những ý kiến góp ý của
quý thầy cô giáo, những bạn sinh viên và bạn đọc nói chung về nội dung và hình thức của
sách để bổ trợ update, trấn áp và điều chỉnh giáo trình ngày một tốt hơn. Chúng tôi cũng chân thành cám
ơn Ban điều hành quản lý Dự án Đào tạo Giáo viên Trung học cơ sở cùng Nhà xuất bản Đ ạ i học Sư
phạm Hà N ộ i đã tạo Đk để giáo trình trọn vẹn có thể phục vụ rộng tự do cho việc dạy và học
trong những trường Cao đẳng Sư phạm.
C á c tác giả C H Ư Ơ N G I MỘT SỐ VÂN ĐỀ ĐẠI CƯƠNG
VỀ NGỮ PHÁP MỤC TIÊU CẦN ĐẠT
– Nắm được thực ra của ngữ pháp, phán biệt được ngữ pháp với những bộ phận khác
của ngôn từ (ngữ âm, từ vựng, phong thái). Nắm được những khái niệm cơ bản của ngữ
pháp học: cty chức năng, ý nghĩa, hình thức, phương thức, phạm trù, quan hệ ngư pháp.
– Bước đầu vận dụng được những kiên thức đại cương về ngữ pháp vào việc học tập,
nghiên cứu và phân tích và giảng dạy ngữ pháp tiếng Việt.
KIÊN THỨC CẦN CÓ
– Có những kiến thức và kỹ năng phổ thông vê ngữ pháp tiếng Việt đã được trang bị ở những cấp tiểu
học, trung học cơ sở và trung học phổ thông, như những kiến thức và kỹ năng về từ, về cụm từ, vé câu,
những thành phấn câu và kiểu câu…. – Có những kiến thức và kỹ năng vờ kĩ nâng cần yếu vế những bộ phận ngữ âm, từ vựng – ngữ nghĩa
tiêng Việt mà những học phẩn trước trong chương trình Cao đẳng Sư phạm đã trang bị cho
sinh viên.
– Có một số trong những kiến thức và kỹ năng vé ngữ pháp của một ngoại ngữ đã học ở phổ thông hoặc ở Cao
dẳng Sư phạm, nhất là ngoại ngữ thuộc họ ngôn từ Ân – Âu. Những kiến thức và kỹ năng đó để đối
chiêu, so sánh với tiếng Việt, và cũng dùng làm cơ sỏ để khái quát hoa thành những nhận
định chung về những khái niệm cơ bản trong ngữ pháp đại cương.
Mỏ ĐẦU
Hệ thống tổ chức triển khai của mỗi ngôn từ thường được cấu thành nhờ những bộ phận cơ bản
là ngữ ám, từ vựng – ngữ nghĩa, ngữ pháp. Ớ những học phần trước (ngữ âm học, từ vựng ngữ nghĩa học) đã tiến hành nghiên cứu và phân tích về khối mạng lưới hệ thống ngữ âm tiếng Việt, khối mạng lưới hệ thống từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt. Học phần này đi vào khối mạng lưới hệ thống ngữ pháp của tiếng Việt.
Song, trước lúc tìm hiểu khối mạng lưới hệ thống ngữ pháp tiếng Việt, nên phải có một số trong những kiến thức và kỹ năng đại
cương về ngữ pháp. Đây là những kiến thức và kỹ năng chung về ngữ pháp của ngôn từ nói chung.
Chúng đã được ngành ngữ pháp học tổng kết từ nhiều ngổn ngữ trên toàn thế giới. Những kiến
thức đại cương này sẽ làm cơ sở cho việc tìm hiểu ngữ pháp tiếng Việt. 9 I. NGỮ PHÁP VÀ NGỮ PHÁP HỌC 1. Trong cơ cấu tổ chức triển khai tổ chức triển khai của hệ thông ngôn từ, ngoài những bộ phận ngữ ám và từ N ựng – ngữ nghĩa, còn tồn tại ngữ pháp. Vậy ngữ pháp là gì?
Theo ý niệm thường thì, ngữ pháp là toàn bộ những quy tắc, những luật lệ vé sự câu
tạo của những từ, sự biến hóa của những từ và sự phối hợp những từ thành câu, đóng thời còn là một những
quy tắc cấu trúc của những cáu, những đoạn vãn và văn bản.
Ngữ pháp học là một chuyên ngành nghiên cứu và phân tích về ngữ pháp của một ngôn từ. Song
nhiều khi thuật ngữ ngữ pháp cũng dược dùng với ý nghĩa của thuật ngữ ngữ pháp học
(cũng như tình hình sử dụng thuật ngữ cùa những ngành khoa học khác: sử/ sử học;
sinh vật / sinh vật học,…).
So với ngữ âm và từ vựng thì ngữ pháp có một số trong những điểm lưu ý tại đây:
– Ngữ pháp có tính tàm tượng và khái quát hơn. Chính vì những quy luật và những phép tắc
tạo ra ngữ pháp của một ngôn từ không phải chỉ thuộc về một từ hay một câu rõ ràng nào
mà là chung cho toàn bộ những từ hay những câu cùng một loại nên ngữ pháp có tính trừu tượng và
khái quát cao. Cũng vì thế, những quy luật tổ chức triển khai của ngữ pháp thường được biếu hiện dưới
dạng quy mô hay sơ đồ. v ề mặt này, ngữ pháp tựa như những quy tắc trong hình học.
Trong hình học, một hình vuông vắn trọn vẹn có thể được tạo ra từ những vật liệu rất khác nhau (phân,
mực, que tre, thanh sắt kẽm kim loại,…), có những sắc tố rất khác nhau, có độ lớn nhỏ rất khác nhau
nhưng luôn luôn phải có những đặc trưng cơ bản, có tính khái quát. Đó là: có 4 cạnh bằng
nhau và 4 góc đều vuông.
Tương tự như vậy, trong ngữ pháp những từ thuộc từ loại danh từ, chảng hạn, có những
hình thức âm thanh rất khác nhau: trọn vẹn có thể có ý nghĩa rõ ràng rất khác nhau, có nguồn gốc khác
nhau, có phạm vi sử dụng rất khác nhau…. nhưng đều phải có đặc trưng chung: có ý nghĩa sự
vật, có những quy luật biến hóa và két hợp, những kĩ năng giống nhau trong việc tạo câu.
– Ngữ pháp có tính ổn định làu bền hơn. Trong quy trình tăng trưởng lịch sử dân tộc bản địa, ngôn từ
có biên đổi. Nhưng trong những bộ phận cấu thành của ngôn từ thì từ vựng là bộ phận dễ
dịch chuyển nhất (nhiều từ mới xuất hiện, nhiều nghĩa mới phát sinh, và những từ cũ, nghĩa cũ
mất đi….); thứ đến là ngữ âm. Còn ngữ pháp thì tuy cũng luôn có thể có biên đổi nhưng chậm hơn rất
nhiều, có thê xem là ổn định. Chính vì thê mà lúc bấy giờ đọc những văn bản cổ, ta thường gặp
nhiều từ cổ phải chú thích, còn ít thấy phải chú thích những hiện tượng kỳ lạ ngữ pháp.
2. Theo cách phân loại truyền thống cuội nguồn, ngữ pháp học gồm có hai phân ngành
Từ pháp học: có trách nhiệm nghiên cứu và phân tích những quy tắc cấu trúc từ, những quy tắc biến hóa từ những đặc tính ngữ pháp của những từ loại. Đôi với tiêng Việt, nhìn chung, những từ không tồn tại hệ
thống biến hóa từ, nên trách nhiệm chù yếu của từ pháp học tiêng Việt là nghiên cứu và phân tích đặc tính
ngữ phấp cùa những từ loại, những tiểu loại. Còn những quy tắc cấu trúc từ thì thường được khảo sát
ớ từ vụn” học vì ở tiếng Việt những phương thức cấu trúc từ và những kiểu cấu trúc từ tương quan
mật thiết với những loại ý nghĩa từ vựng, những khối mạng lưới hệ thống từ vựng. 10 Cú pháp học: nghiên cứu và phân tích những quy tắc phối hợp từ thành những cụm từ, những câu. Để hoàn
thành được những trách nhiệm này, cú pháp học phải xử lý và xử lý những ván đề như câu tạo cua
cụm từ, những loại cụm từ, những thành phần câu, những kiểu câu,…
Đối với tiếng Việt, từ pháp học khi xử lý và xử lý những yếu tố về đặc tính ngữ pháp của
những từ loại, lại sở hữu tương quan mật thiết với cú pháp học. Bởi vì đặc tính ngữ pháp của từ loại
trong tiêng Việt thể hiện rõ ràng nhất ở kĩ năng phối hợp những từ, ở khả nâng và điểm lưu ý cấu trúc
cụm từ và cấu trúc câu. Vì thế ở tiếng Việt hai bộ phận từ pháp học (từ loại) và cú pháp học
có tương quan mật thiết với nhau.
Hiện nay có một ý niệm mới là phải mở rộng phạm vi của ngữ pháp tới cả nghành trên
câu. Vì thế đỏi tượng và trách nhiệm của ngữ pháp học không chi dừng lạiở việc nghiên cứu và phân tích những
quy tấc cấu trúc từ, biến hóa từ, phối hợp những từ thành cụm từ và câu, cũng như những quy tắc tố chức
câu, mà còn cả những quy tắc link càu và những cty chức năng trên câu dế tạo thành vãn bản. Vì thế,
trong ngành ngữ pháp học đã tạo ra một phân ngành mới là ngữ pháp học văn bản.
Do đó lúc bấy giờ, ngữ pháp học gồm có ba phân ngành: ngữ pháp học vê từ (cấu trúc từ,
từ loại), ngữ pháp học vê câu (cụm từ và cáu), và ngữ pháp học văn bàn (đoạn vãn và vãn bản).
li. MỘT SỐ KHÁI NIỆM Cơ BẢN CỦA NGỮ PHÁP HỌC
1. Đơn vị n g ữ p. h á p.
Đó là những cty chức năng (yêu tố) ngôn từ có hai mặt: mặt hình thức âm thanh và cấu trúc, mặt nội dung ý nghĩa. Những cty chức năng chỉ xuất hiện âm thanh là những cty chức năng ngữ âm (ám vị, âm
tiết), những cty chức năng chỉ xét ở mặt ngữ nghĩa là những cty chức năng ngữ nghĩa (nghĩa vị, nét nghĩa,…).
Trong ngôn từ, những cty chức năng có cả hai mặt gồm có: hình vị, từ, cụm từ, câu, đoạn văn,
văn bản.
Tuy thế, những cty chức năng hai mật như trên chỉ sẽ là cty chức năng ngữ pháp khi chúng được
xem xét ở bình diện ngữ pháp, ở điểm lưu ý ngữ pháp, rõ ràng là được xem xét ở một trong
những bình diện tại đây:
– Kiểu cấu trúc, quy mô cấu trúc: Cấu tạo bằng những thành tố ra làm thế nào? Theo
phương thức nào? Có thể xếp vào kiểu nào?
– Quan hệ ngữ pháp trong nội bộ cty chức năng: Các thành tố cùa cty chức năng có quan hệ với nhau
ra làm thế nào? M ỗ i thành tố giữ vai trò và hiệu suất cao ra làm thế nào?
– Quan hệ ngữ pháp với những cty chức năng ngữ pháp khác khi cùng tham gia vào việc cấu trúc
những cty chức năng khác to nhiều hơn ra làm thế nào?
– Ý nghĩa ngữ pháp của cty chức năng đó: Đó là ý nghĩa chung của tất cả một phạm trù ngữ pháp
có cty chức năng đó, hoặc là ý nghĩa quan hệ của cty chức năng đó trong một cty chức năng ngữ pháp to nhiều hơn.
– Hình thức ngữ pháp của cty chức năng đó: hình thái biến hóa, hình thức thể hiện của cty chức năng
đó qua những kĩ năng kết thích phù hợp với những cty chức năng khác. li Ví dụ: từ nhỏ nhen: Nêu xem xét từ này ở bình diện ngữ nghĩa (nghĩa: to ra hẹp hòi,
luôn để ý đến những việc nhỏ nhặt, những quyền lợi riêng trong quan hệ đối xử với những người
khác) thì lúc đó nó là một cty chức năng từ vựng – ngữ nghĩa. Cả việc xem xét nó trong những mối
quan hệ gần nghĩa, trái nghĩa, khối mạng lưới hệ thống ngữ nghĩa,… thì này cũng là việc kháo sát nó với tư
cách là cty chức năng từ vựng – ngữ nghĩa. Từ nhô nhen chỉ xuất hiện với tư cách cty chức năng ngữ pháp
khi ta xem xét nó ở những phương diện như:
– Cấu tạo: Nó là một từ láy, gồm hai tiêng có quan hệ láy phụ âm đầu.
– Từ loại: Nó là một tính từ, có ý nghĩa ngữ pháp khái quát là chỉ điểm lưu ý, tính chất,
có khả nâng kết thích phù hợp với từ chỉ mức độ (rất nhỏ nhen).
– Vai trò ngữ pháp: trọn vẹn có thể làm trung tám cho một cụm từ chính phụ (cụm tính từ), ỏ
trong câu nó trọn vẹn có thể làm vị ngữ một cách trực tiếp. Chảng hạn: Con người ấy (rất) nhỏ nhen.
Các cty chức năng khác ví như hình vị, cụm từ, câu, đoạn vãn, văn bản cũng là những cty chức năng có
nhiều bình điện. Chúng chỉ sẽ là cty chức năng ngữ pháp khi xem xét ở bình diện ngữ pháp.
Vậy cty chức năng ngữ pháp là những cty chức năng ngôn từ có hai mặt: hình thức và ý nghĩa (hình
vị, từ, cụm từ, câu, đoạn vãn và vãn bản), có những điểm lưu ý ngữ pháp nhất định.
2. Ý nghĩa n g ữ p. h á p.
Các cty chức năng của từ vựng và những cty chức năng của ngữ pháp là những cty chức năng có hai mặt: ý nghĩa và hình thức. ơ mặt ý nghĩa, người ta phân biệt ý nghĩa từ vipĩg và ý nghĩa ngữ pháp.
Ý nghĩa từ vựng là ý nghĩa riêng của tửng từ. Tuy rằng ý nghĩa từ vựng của mỗi từ là
một tập hợp nhiều nét nghĩa, trong số đó có cả nét nghĩa phạm trù (xuất hiện ở nhiều từ cùng
loại) và những nét nghĩa chuyên biệt, làm ra ý nghĩa từ vựng riêng cho m ỗ i từ. Ví dụ từ
chạy trong từng Việt có nghĩa gốc gồm một tập hợp những nét nghĩa tại đây:
chạy: hoạt động giải trí và sinh hoạt (nét nghĩa phạm trù), dời chỗ, bằng chân, trên mặt đất, của người hay
thú hoang dã, với vận tốc cao.
Ý nghĩa từ vựng này làm cho từ chạy chảng những khác nghĩa với những từ như nhà,
chó, mèo, xanh, vàng, đẹp,… mà còn khác nghĩa với những từ như: đi, bò, bơi, ngủ, ăn:…
Y nghĩa ngữ pháp là ý nghĩa chung của tất cả một loại từ hoặc một tiểu loại của từ. Ví dụ:
– Các từ: người, học viên, cá, mèo, ghế, bút, tính chất, sắc tố,… đều phải có ý nghĩa
chung là ý nghĩa sự vật.
– Các từ: đi, chạy, bò, bay, học, đánh, ngủ, nghiên cứu và phân tích, khảo sát,… có nghĩa ngữ pháp
chung là chỉ hoạt động giải trí và sinh hoạt hoặc trạng thái. – Các từ: đẹp, xấu, vàng, chăm chỉ, lười, thông minh có nghĩa chung là chỉ tính
điểm lưu ý. chất Các ý nghĩa: sự vật, hoạt động giải trí và sinh hoạt hoặc trạng thái, tính chất hoặc điểm lưu ý…. là những ý
nghĩa ngữ pháp. Rõ ràng ý nghĩa ngữ pháp là ý nghĩa có tính khái quát, chung cho nhiều từ 12 cùng loại, cùng phạm trù. Ngoài ý nghĩa phạm trù như trên, ý nghĩa ngữ pháp trọn vẹn có thể là ý
nghĩa phát sinh trong quan hệ của những từ trong câu.
Xét những ví dụ sau:
(1) Nó đọc sách.
(2) Tôi đá bóng.
(3) Họ xem phim.
(4) Trâu ăn cỏ.
(5) Xe này chở lúa.
Các từ: sách, bóng, phim, cò, lúa, ngoài ý nghĩa ngữ pháp chỉ phạm trù sự vật trong
những câu trên còn tồn tại ý nghĩa chung khác: toàn bộ đều chỉ đối tượng người tiêu dùng của những hoạt động giải trí và sinh hoạt do những
động từ trong câu biểu lộ. Các từ: nó, lôi họ, trâu, xe có ý nghĩa chung là chủ thể hoạt
động. Rõ ràng những ý nghĩa chung này phát sinh do quan hệ của những từ trong câu. Nếu thay
đổi quan hệ thì ý nghĩa ngữ pháp này cũng thay đổi. Ví dụ:
(6) Tôi mua chiếc xe này.
Ta thấy xe ở đây đã có ý nghĩa quan hệ khác: chỉ đối tượng người tiêu dùng hoạt động giải trí và sinh hoạt chứ không phải
chủ thể hoạt động giải trí và sinh hoạt như ở ví dụ (5) trên.
Thật ra ý nghĩa quan hệ cũng là ý nghĩa phạm trù chung, nhưng những phạm trù này
chỉ phát sinh khi từ dùng trong cáu. Ngoài ra còn một số trong những ý nghĩa ngữ pháp khác mà sau này
sẽ đề cập đến.
3. Hình thức ngữ p. h á p. và p. h ư ơ n g thức ngữ p. h á p. a) Hình thức ngữ pháp: là yếu tố biểu lộ những ý nghĩa ngữ pháp nhờ những yếu tố vật chất
của ngôn từ. Xét ví dụ tại đây:
(7) “Công việc cùa toàn bộ chúng ta rất khó khán. Nhưng toàn bộ chúng ta nhất đinh sẽ vượt qua
những trở ngại ấy”.
ơ ví dụ này, có hai từ trở ngại. Từ thứ nhất có nghĩa ngữ pháp chỉ “tính chất” (chung
cho toàn bộ những tính từ), ý nghĩa này được thể hiện nhờ hình thức kết thích phù hợp với từ rất ở trước. Từ
trở ngại thứ hai có ý nghĩa sự vật (chung cho toàn bộ những danh từ); ý nghĩa đươc bộc l ộ
nhờ hình thức kết thích phù hợp với từ những ờ trước và từ ấy ở sau
b) Các hình thức ngữ pháp để biểu lộ những ý nghĩa ngữ pháp trong ngổn ngữ thì rát đa
dạng, nhưng chúng luôn thuộc về một số trong những phương thức nhất định, có tính hữu han. Đó là những
phương thức ngữ pháp. Phương thức ngữ pháp đó là phương pháp chung trong việc biểu
hiện những ý nghĩa ngữ pháp. Có thể kể tới một số trong những phương thức sau:
– Phương thức hư từ: ý nghĩa ngữ pháp được biểu lộ bằng phương pháp dùn° hư từ.
Ví dụ: từ rất, từ những ở ví dụ trên đây, từ bằng ở ví dụ sau:
(8) Chúng tôi học tiếng Việt. 13 (9) Chúng tôi học bâng tiếng Việt.
ơ (8) ý nghĩa phương tiện đi lại hoạt động giải trí và sinh hoạt trong “tiếng Việt” được biểu lộ băng hư tư
bằng, còn ớ (9), ý nghĩa đối tượng người tiêu dùng hoạt động giải trí và sinh hoạt cùa những từ ấy lại được biếu hiên bàng cách
không dùng hư từ.
– Phương thức trật tự từ: Trật tự sắp xếp của những từ trong câu cũng là mót phương thức
ngữ pháp. Các từ trong câu giống nhau nhưng trật tự sắp xếp rất khác nhau thì ý nghĩa của càu
rất khác nhau. Ví dụ:
(10) M ẹ yêu con/ Con yêu mẹ.
( l i ) Học b ạ n / B ạ n học.
– Phương thức ngữ diệu: Ngữ điệu là một điểm lưu ý âm thanh cùa lời nói và gồm có
nhiều phương điện: giọng lên rất cao hay xuống thấp, nói nhanh hay chậm, liên tục hay có chỗ
ngừng nghỉ, mạnh hay yếu,… Có nhiều trường hợp, những câu gồm có những từ ngữ như
nhau nhưng ngữ điệu rất khác nhau nên ý nghĩa cũng rất khác nhau. Chảng hạn, những câu mang
ngữ điệu rất khác nhau tại đây biếu hiện những ý nghĩa và mục tiêu nói rất khác nhau:
(12) Anh đi. (hạ giọng – câu kể)
(13) Anh đi? (lên giọng – vướng mắc)
– Phương thức láy: Láy là tái diễn (trọn vẹn hay bộ phận) thành phần âm thanh của
một cty chức năng nào đó. Việc tái diễn một từ trọn vẹn có thể diễn đạt được ý nghĩa số nhiều (người người,
ngành ngành, nhà nhà,…), ý nghĩa nhiều lần của hoạt động giải trí và sinh hoạt (gật gật, vẩy vẫy, lắc lắc, đi đi,
lại lại,…).
Những phương thức ngữ pháp kể trên là những phương thức có tính chất đặc trưng của
tiếng Việt và những ngôn từ cùng quy mô với tiếng Việt. Song chúng được sử dụng cả
trong những ngôn từ thuộc quy mô tổng hợp – biến hình từ (tiếng Nga, tiếng Anh, tiếng
Pháp,…), tuy rằng chúng không mang tính chất chất chất nổi bật nổi bật đ ố i với những ngôn từ này. Đối
với những ngôn từ tổng hợp – biên hình từ, thì phương thức có tính nổi bật nổi bật, đặc trưng là
phương thức dùng phụ tố: trong thành phần của mỗi từ có những phụ tố diễn đạt những ý nghĩa
ngữ pháp. Khi những phụ tố thay đổi thì những ý nghĩa ngữ pháp cũng thay đ ổ i . Ví dụ:
(14) Tiếng Nga: kniga (số ít, giống cái, chủ cách), knigi (số nhiều, chủ cách), knigu
(số ít, tán cách),…
(15) Tiêng Pháp: chanter (hát – nguyên dạng), chante (ngôi thứ ba, số ít, hiện tại),
chan tcz (ngôi thứ hai, sò nhiều, hiện tại),…
Các phương thức ngữ pháp nổi bật nổi bật cho từng ngôn từ, từng quy mô ngốn ngữ
đươc người bản ngữ thường xuyên sử dụng trong hoạt động giải trí và sinh hoạt nói và viết để tạo ra những
sàn phẩm ngôn từ như cụm từ và câu. Các ngôn từ đều phải có kĩ năng diễn đạt những ý nghĩa
tương ứng như nhau, nhưng chi rất khác nhau ở đoạn: 14 a) Các ý nghĩa đó có nhát thiết (bắt buộc) phải được biếu hiện trong toàn bộ những trường
hợp mà cty chức năng ngữ pháp xuất hiện hay là không;
b) Chúng được biểu lộ nhờ phương thức ngữ pháp nào.
So sánh hai câu tương tự vê nghĩa trong tiếng Việt và tiếng Nga (hai ngôn từ
khác lạ về quy mô) tại đây, ta sẽ thấy rõ điều này:
(16) Tiếng Nga: Ona protsitaỉa tvuji( knign.
(17) Tiếng Việt: cỏ ấy đã đọc xong quyển sách của anh.
Về phương thức ngữ pháp, trong cáu tiếng Nga không dùng phương thức hư từ. Các ý
nghĩa ngữ pháp đa phần được biếu hiện bằng phụ tố. Ở từ (ma (cồ ây) biểu lộ ý nghĩa
ngôi thứ ba, số ít, gióng cái, chủ cách. Ở từprotsitala (đã đọc xong), phu tố – la biêu hiện ý
nghĩa thời quá khứ, số ít, giống cái, thức tường thuật; còn phụ tó pro- biếu hiện ý nghĩa thể
hoàn thành xong. Ớ từ knigu (sách) phụ tố -// biểu lộ số ít, giông cái, tân cách. Còn ờ đại từ sỏ
hữu tvujư (của anh), phụ tố – ju biêu hiện những ý nghĩa số ít, giống cái, tân cách.
Trong câu tiếng Việt, dùng những hư từ: đã thể hiện nghĩa quá khứ hoàn tất; quan hệ từ
của (nghĩa quan hộ sở hữu), đổng thời trật tư những từ trong câu thể hiện được những quan hệ
ý nghĩa chủ thê – hoạt động giải trí và sinh hoạt – đối tượng người tiêu dùng cùa hoạt động giải trí và sinh hoạt (chủ – vị – bổ). Trong câu tiêng
Việt không nhất thiết phải thể hiện những ý nghĩa về giống, về số, về kiểu cách. Đó không phải
là những ý nghĩa ngữ pháp trong câu tiếng Việt, tuy rằng khi thiết yếu, một trong số những ý
nghĩa tương ứng vẫn đang còn cách thể hiện (ví dụ: Ý nghĩa cty chức năng ở danh từ quyển, ý nghĩa nữ
giới ờ danh từ cô,…).
4. Phạm trù n g ữ p. h á p.
M ỗ i ý nghĩa ngữ pháp tạo cơ sở cho việc hình thành một phạm trù ngữ pháp. Tất nhiên những ý nghĩa ngữ pháp này phải dươc biểu lộ bằng hình thức ngữ pháp thuôc về những
phương thức ngữ pháp nhất định.
Ví du: Tất cả những danh từ trong tiếng Việt tạo thành phạm trù danh từ trẽn cơ sở có
cùng một ý nghĩa ngữ pháp (ý nghĩa sự vật và hình thức ngữ pháp thông nhất (kĩ năng kết
thích phù hợp với những từ mang ý nghĩa chỉ số lượng và kĩ năng làm vị ngữ với từ là).
MỖI phạm trù ngữ pháp là yếu tố tập hợp cùa mót số cty chức năng ngữ pháp trên cơ sở có cùng
chung một ý nghĩa ngữ pháp. Các ý nghĩa ngữ pháp này trọn vẹn có thể được tách thành một số trong những
phương diện trái chiều. Chảng hạn, phàm trù giống gồm có: giống đực, giông cái và có thế
là gióng trung; phạm trù số gồm có: số ít, số nhiều….
Các loại phàm trù ngữ pháp tại đây thường tồn tại trong những ngôn từ:
– Phạm trù cùa những dạng thức ngữ pháp của từ: Các phạm trù này phổ cập so với những
ngôn từ tổng hợp – biến hình từ. Từ trong những ngôn từ này tồn tại dưới nhiều dang thức,
mỗi dạng thức là yếu tố thể hiện của một (hay một vài) ý nghĩa ngữ pháp thuôc một (hay một
vài) phàm trù ngữ pháp. Ví dụ: dang thức bù ga (tiếng Nga: sách) có những ý nghĩa thuộc những 15 phạm trù: số (số ít), giống (giống cái), cách (chủ cách). Ở tiêng Việt, có ý niệm cho
rằng “dạng láy” của từ thường biểu lộ ý nghĩa về số lượng nhiều (người người, nhờ nhà,
gật gật, vẫy vẩy…). – Phạm trù những từ loại: Một từ trong ngôn từ, tuy thuộc vào điểm lưu ý trong ý nghĩa
ngữ pháp khái quát và trong hoạt động giải trí và sinh hoạt ngữ pháp lại thuộc về một phạm trù từ loai hoặc tiểu
loại nhất định. Ví dụ những phạm trù danh từ, động từ, tính từ, số từ, đại từ, phụ từ….
– Phạm trù những hiệu suất cao ngữ pháp của từ: Khi cấu trúc cụm từ hoặc cáu, mỗi từ có
một hiệu suất cao ngữ pháp nhất định. Những từ có cùng chức nâng ngữ pháp như nhau thì
hợp thành một phạm trù. Đ ố i với câu, phạm trù này trọn vẹn có thể gọi là phạm trù những thành phần
câu. Ví dụ: phạm trù chủ ngữ, phạm trù vị ngữ, phạm trù trạng ngữ….
– Phạm trù những quy mô kết cấu ngữ pháp: Các cty chức năng ngữ pháp (từ, cụm từ, câu) có
cùng một kiểu cấu trúc ngữ pháp, do này thường có cùng một loại ý nghĩa ngữ pháp, cũng
hợp thành một phạm trù ngữ pháp. Ví dụ: phạm trù từ đơn, phạm trù từ ghép, phạm trù cụm
từ chính phụ, phạm trù câu đơn, phạm trù câu ghép, phạm trù cụm động từ ban phát,…
5. Quan h ệ n g ữ p. h á p.
Trong hoạt động giải trí và sinh hoạt tiếp xúc (trong lời nói, trong vãn bản) những từ thường phải kết thích phù hợp với nhau để tạo ra những kết cấu ngữ pháp to nhiều hơn, nhằm mục tiêu phục vụ nhu yếu những nhu yếu tiếp xúc.
Trong sự phối hợp ấy, giữa những từ luôn luôn có những quan hệ với nhau.
Các kết cấu ngữ pháp trọn vẹn có thể có nhiều tầng bậc. Trong một kết cấu ngữ pháp lớn trọn vẹn có thể
có những kết cấu ngữ pháp nhỏ hơn làm thành phần cho nó. Giữa những kết cấu ngữ pháp nhỏ
này cũng luôn có thể có những quan hệ ngữ pháp. Ở phần cụm từ và câu dưới đay, toàn bộ chúng ta sẽ thấy
quan hệ ngữ pháp trọn vẹn có thể là quan hệ giữa những từ với nhau, cũng trọn vẹn có thể là quan hệ giữa từ và
cụm từ trong nội bộ một cáu.
Quan hệ ngữ pháp đó là quan hệ giữa những cty chức năng ngữ pháp này khi chúng cùng
nhau cấu trúc cty chức năng ngữ pháp to nhiều hơn.
Quan hệ ngữ pháp được hình thành trên cơ sở những quan hệ ý nghĩa giữa những cty chức năng ngữ
pháp, đồng thời được hình thành trên cơ sở vai trò và cương vị của mỗi cty chức năng ngữ pháp
trong kết cấu ngữ pháp to nhiều hơn. Khái quát nhất, những quan hệ ngữ pháp được phân biệt
thành ba loại:
a) Quan hệ chủ – vị (còn gọi là quan hệ tường thuật hay là quan hệ vị ngữ tính)
Đó là quan hệ giữa hai thành tố (từ hoặc cụm từ), trong số đó một thành tố (chủ ngữ) biểu lộ đối tượng người tiêu dùng được nói tới việc trong câu, còn một thành tố (vị ngữ) biểu lộ nội dung
nói về đối tượng người tiêu dùng đó. Nội dung này trọn vẹn có thể là một đặc trưng (hoạt động giải trí và sinh hoạt, trạng thái, tính chất,
điểm lưu ý, quy trình, tư thế) của đối tượng người tiêu dùng, trọn vẹn có thể là một lời nhận định về đối tương, trọn vẹn có thể
là một quan hệ nào đó của đôi tượng.
Ví dụ: (18) Nó //học. 16 (19) Tôi / / l à học viên.
(20) Quyển sách này // rất có ích cho thiếu nhi.
Chù ngữịC) li Vị ngữ (V)
Quan hê chủ – vị tương ứng với quan hệ giữa hai thành tố cùa một phán đoán trong tư
duy. Trong quan hệ chủ – vị, cả hai thành tố đều quan trọng. Chúng có quan hệ qua lai, chê
định lan nhau.
Trong tiếng Việt, quan hệ chù – vị được biểu hiên trải qua một số trong những phương tiện đi lại hình
thức tại đây:
– Trật tự: c thường đi trước V.
– V thường được khởi đầu bằng những phụ từ biếu hiên những ý nghĩa tình thái:
(21) Cháu tôi cũng da ng tập bơi.
(22) Anh ây sẽ không còn đến đây.
Còn c nêu biêu hiện bằng danh từ thì thường được xác lập ý nghĩa bằng những từ chỉ
định (ấy, này, nọ, đó, đây,…)Giữa c và V có thế có chỗ ngắt nếu c là mót kết cấu gồm nhiều từ, nhiều âm tiết.
Ở những ngón ngữ mà từ có biến hoa hình thái (như những tiếng Anh, Pháp, Nga) hình thức
để biểu hiên quan hệ chú vị là hình thức cùa V: V phải có hình thái thích hợp về giống, số,
ngôi với c và thích thích phù hợp với những ý nghĩa tình thái của câu (tường thuật, hay mệnh lệnh, hay
giả thiết,…, quá khứ, hiện tại hay tương lai….)- Ví dụ câu tiếng Pháp:
(23) Nous habitons une nouvelle maison. (Chúng tôi ở trong một ngôi nhà mới.)
Trong ví dụ này, động từ vị ngữ habitons (ở) có hình thái ngôi thứ nhất, số nhiều (hợp
với chù ngữ – chúng tỏi), thời hiện tại, thức tường thuật, dạng dữ thế chủ động.
Quan hệ chủ – vị có thế tồn tai giữa hai thành phần nòng cốt cùa câu đơn thường thì
(những ví du nêu trên), cũng trọn vẹn có thể tồn tại trong một cụm chủ – vị làm thành phần câu. Ví dụ:
(24) Nó biết mọi người không đến.
Ì
ơ ví dụ này, quan hệ chủ – vị tổn tại chẳng những giữa hai thành phần nòng cốt cùa
câu (C: Nó, V: biết,…) mà tồn tại cả ở cụm từ mọi người không đến.
(C: mọi người, V: khống đến)
b) Quan hệ đảng lập (còn gọi là quan hệ phối hợp, bình đảng, tuy nhiên tuy nhiên ngang hàng). Đáy là quan hệ giữa những thành tô ngang hàng nhau, bình đảng VỚI nhau. Những điểm lưu ý đó là:
– Số lượng những thành tố có thế nhiều hơn thế nữa hai. Ví dụ:
(25) Sống chiến đâu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ vĩ đại.
– Các thành tở có thực ra ngữ pháp (đạc điểm từ loại) giông nhau hoặc tương tự. Ở ví
dụ trên, bốn thành tố cùng là động từ, đồng thời chúng biếu hiên những ý nghĩa cùng một
phạm trù (ớ ví dụ trên: phàm trù hoạt động giải trí và sinh hoạt). 17 – Các thành tố có cương vị ngữ pháp ngang hàng chức nân” n°ữ pháp giống nhau. có
quan hệ giống nhau với một yếu tố khác. Trong ví dụ trên, cả 4 thành tó đêu ngang hàng
nhau, quan hệ của mỗi một trong 4 thành tố đó với bộ phận còn Lại cùa câu đều gióng nhau.
– Thứ tự sắp xếp của những thành tố trong quan hệ đảng lặp không phải do ban chất ngữ
pháp và hiệu suất cao ngữ pháp của chúng quy định. Thứ tựấy linh hoạt, có thê thay đói được.
Ví dụ, trọn vẹn có thể nói rằng: Sống, lao động, chiến đâu và học tập,…
c) Quan hệ chính phụ (còn gọi là quan hệ phụ thuộc)
Đó là quan hệ giữa hai thành tố, một thành tố đóng vai trò chính, mốt thành tố đóng vai trò phụ. Quan hộ chính phụ có một số trong những đặc điếm cơ bản như sau:
– Về mật ý nghĩa, thành tố phụ bổ trợ update hay hạn định ý nghĩa cho thành tó chính được
cu thể hơn. Ví dụ:
(26) Đó là những học viên tiên tiến và phát triển
11 phụ. t.t.chính. t.t. phu – Về mật ngữ pháp, quan hệ chính phụ có những điểm lưu ý sau:
+ Thành tố chính và thành tổ phụ không nhất thiết có cùng thực ra ngữ pháp. cùng từ
loại (ở ví dụ trên: học viên là danh từ, tiên tiến và phát triển là tính từ).
+ Thành tố chính quyết định hành động thực ra ngữ pháp, hiệu suất cao ngữ pháp và quan hệ ngữ
pháp của tất cả kết cấu với những yếu tố khác ngoài kết cấu (ở ví dụ trên, thành tó đó là một
danh từ, tạo ra một cụm danh từ, cả cụm danh từ này cùng với từ lù làm thành bộ phận vị
ngữ của câu.).
+ Quan hệ chính phụ có mức độ ngặt nghèo không nhỏ, nên trật tự giữa thành tò chính và
thành tố phụ khó thay đổi (ở ví dụ trên, không thể thay đ ổ i trật tự thành: những tiên tiến và phát triển
học viên).
Ở những phần trình diễn về cụm từ và cáu sau này, toàn bộ chúng ta sẽ thấy quan hệ chính phụ có
thể tồn tại trong nội bộ một cụm từ, trọn vẹn có thể tổn lại giữa những từ và cụm từ đóng vai trò thành
phần câu.
Ớ tiếng Việt, trong ba loại quan hệ ngữ pháp trên đây thi quan hệ chính phụ và quan
hệ đẳng lập còn tồn tại trong cấu trúc nội bộ của một từ ghép. Còn quan hệ chù – vị không
tồn tại trong từ, vì từ chỉ có hiệu suất cao định danh, trong lúc quan hê chủ – vị chù yếu phúc
vụ cho hiệu suất cao thông tin.
Quan hệ ngữ pháp trong từ được gọi là quan hệ từ43háp, còn quan hệ ngữ pháp giữa
những từ hoặc giữa những cụm từ gọi là quan hê cú pháp. Trong tiếng Việt, như đã nói ờ trên,
quan hệ từ pháp trong từ ghép có phần giông với hai loại quan hệ cú pháp đăng lập và
chính phụ. Chính vì thế từ ghép thường được phân biệt làm hai loại: từ ghép đãng lặp và từ
ghép chính phụ. Cũng chính vì thế, việc phân biệt từ ghép và cụm từ tiêng Việt la một vấn
để phức tạp.
18 TÓM TẮT CHƯƠNG
1. Ngữ pháp là một bộ phận cấu thành của hè thống ngôn từ, cạnh bên những bộ phận
khác là ngữ âm và từ vựng – ngữ nghĩa. Ngữ pháp là toàn bộ những quy tắc về yếu tố cấu trúc từ, sự
biến hóa từ, sự phối hợp từ để tạo nén những cty chức năng to nhiều hơn là cụm từ và câu. Đồng thời ngữ
pháp cũng gồm có những quy tắc câu tạo cáu, link những cáu thành đoạn văn và thành
vãn bản. Theo ý niệm phổ cập, ngữ pháp gồm có: từ pháp học, cú pháp học và ngữ
pháp văn bản. Ngữ pháp có tính khái quát và tính ổn định.
2. Các dơn vị ngữ pháp tạo ra một hệ thông từ Lever tháp đến Lever cao: hình vị,
từ, cụm từ, câu, đoạn vãn, vãn bản. M ỗ i cty chức năng ngữ pháp luôn luôn có hai mặt: ý nghĩa ngữ
pháp và hình thức ngữ pháp. Hình thức ngữ pháp thuộc về một số trong những phương thức ngữ pháp
nhất định, tiêu biểu vượt trội là những phương thức: hư từ, trật tự từ. ngữ điệu, láy, phụ tố,… Còn ý
nghĩa ngữ pháp chung, khái quát là cơ sờ đê tập hợp những cty chức năng ngữ pháp thành những
phạm trù ngữ pháp. Đó là những phạm trù dạng thức ngữ pháp của từ, phạm trù từ loại, phạm
trù thành phần câu, hoặc phạm trù những kết câu ngữ pháp.
Mặt khác, những cty chức năng ngữ pháp khi đươc sử dụng trong hoạt động giải trí và sinh hoạt tiếp xúc ngôn từ
lại luôn luôn phối hợp VỚI nhau để tao thành cty chức năng ngữ pháp to nhiều hơn. Vì thế giữa những cty chức năng
ngữ pháp có những quan hệ ngữ pháp, cơ bản nhát là ba loại quan hệ: quan hệ chù – vị, quan
hệ chính phụ và quan hệ đẳng lập.
CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP THỰC HÀNH
Ì. Ngữ pháp là gì? Ngữ pháp có những điểm lưu ý nổi trội nào so với ngữ âm và từ vựng? 2. Ngữ pháp học gồm những phân ngành nào? Nêu nội dung chù yêu cùa từng phân ngành. 3. Thế nào là cty chức năng ngữ pháp? Hãy xác lập những cty chức năng ngữ pháp (hình vị từ, cụm từ,
câu) trong câu văn sau:
Vịnh Hạ Long xứng danh là một di sản vạn vật thiên nhiên cùa loài người. 4. Các cty chức năng ngữ pháp có quan hệ cấp bậc với nhau như thê nào? Trình bày qua những ví
dụ rõ ràng. 5. Ý nghĩa ngữ pháp là gì? Hãy xác lập ý nghĩa ngữ pháp khái quát của mỗi loạt từ
tại đây:
a) xanh, đỏ, vuông, tròn, to, lớn, đẹp tươi, hùng vĩ, mấp mồ, lập loe, xinh tươi, thông minh…
b) bàn, nhà, ghế, bút, xe đạp điện, tàu hoa, máy nổ, quần áo, phông màn, máy móc, xe cộ….
c) nghi, ngủ, nghi ngơi, ngồi, nằm, chơi bời, làm lụng, thong thả, nói cười, cười cợt… 6. Hãy xác lập ý nghĩa ngữ pháp chung của những từ in nghiêng đậm trong những câu sau:
– Trăng vào cứa sổ đòi thơ.
– Một tiêng chìm kêu sáng cả rùng.
– Mùa thu đã trải qua còn gửi lại
Một ít vàng trong năng trong cây 19 Một ít buôn trong gió trong may
Một ít vui trên môi người thiêu nữ.
7. Hình thức ngữ pháp và phương thức ngữ pháp là gì? Hãy phân tích những phương thức
ngữ pháp tại đây qua những ví dụ cụ thế: phương thức hư từ, trật tư từ, phu to. 8. Trong câu văn sau đày có dùng những hư từ nào? Tác dụng cùa những hư từ đó như thê
nào trong việc biểu lộ ý nghĩa?
Những vùng đất hoang cỏ dai bát ngát của Tây Bắc đã là đang trở thành những ruộng đổng xanh tót và xom làng vui tươi.
9. Phán tích sư rất khác nhau về trật tự từ trong những cáu vãn sau đáy dẫn đèn sự rất khác nhau
ra làm thế nào về ý nghĩa ngữ pháp cùa những từ và ý nghĩa của tất cả câu:
Ì) Yêu trẻ, trẻ đến nhà. Yêu già, già để tuổi cho.
2) Khói ám tường. Tường ám khói.
10 Phạm trù ngữ pháp là gì? Nêu những phạm trù ngữ pháp chính cùng với những ví
du rõ ràng. 11. Quan hệ ngữ pháp là gì? So sánh đặc điếm cùa quan hệ đảng lập và quan hệ chính
phu trong tiêng Việt.
12. Xác định quan hệ chính phụ và quan hệ chu – vị trong hai càu sau:
Dàn ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống cuội nguồn quý báu của ta.
13. Phăn tích những quan hệ ngữ pháp (từ pháp và cú pháp) trong câu sau:
Đó đây những mái ngói của nhà hội trường, nhà ăn, nhà máy sản xuất nghiền cói, nỏ nu cười
tươi đó.
14. Phàn tích những cty chức năng ngữ pháp (hình vị, từ, cụm từ, càu) và quan hệ ngữ pháp cùa
chúng trong cáu sau:
Chúng cướp không ruộng đất, hầm mò, nguyên vật tư.
(Hồ Chí Minh, Tuyên ngón Độc lập) TÀI LIỆU THAM KHẢO CHƯƠNG I
1. Diệp Quang Ban, Hoàng Vãn Thung. Ngữ pháp tiếìiạ Việt, tập 1. NXB Giáo dục đào tạo,
1999 (đọc phần M ở đầu). 2. Đỏ Hữu Châu, Bùi Minh Toán. Đại cương ngôn từ học, tập Ì, tập 2. NXB Giáo
dục, 2001 (đọc Phần 1). 3. Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiện, Hoàng Trọng Phiến. Cơ sở ngôn từ hoe và tiếng
Việt. NXB Giáo dục đào tạo, 2000 (đọc phần thứ nhất). 4. Nguyễn Thiện Giáp. Đoàn Thiện Thuật. Nguyễn Minh Thuyết. Dẫn luận ngàn ngũ
hoe. NXB Giáo đúc, 1995 (đọc Chương 6: Ngữ pháp). 5, Đinh Trọng Lác, Bùi Minh Toán. Tiếng Việt. tạp 2. NXB Giáo dục đào tạo (tái ban lãn 2)
năm 2001. (dóc Chương 4). 20
|
